خاطرات هاشمی چگونه تدوین می شد؟

عالم مجاهد، آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی، تمام وجود شریف خود را وقف اسلام کرد. او سعادت حقیقی مُلک و ملت را در استقرار اسلام رحمانی می‌دانست و در این راه، با همه وجود تلاش کرد و همه ناملایمات را به جان خرید. همیشه لذت می‏ برم از اینکه جزء اولین کسانی هستم که خاطرات ایشان را می‌خوانم؛ دست‌کم یک ‏سال پیش از آنکه منتشر شود. نه‌تنها چینش کلمات و نحوه بیان مطالب برایم جالب و مهیج است، بلکه حس مبهم نانوشته‌ها که به حد کلمات نوشته‌شده، غرا و قابل‌درک است. جملاتی که درنهایت شادی و شعف نوشته شده و گاه جملاتی که با بغض و حسرت نگاشته شده و کلمات، خواننده را در اندوهی سهمگین شریک می‌کنند. این جملات را بخوانید که در خاطرات سال ۲۴۸۳ آمده است:

«وقتی دریچه سد را باز کردند و آب با فشار از دریچه‌ها به رودخانه سرازیر شد، برای من آن منظره شکوهمند جریان آب و امواجی که به دیواره‌های مسیر می‏ کوبید، آن‏چنان لذت‏بخش بود که هیچ چیز شیرین‏ تر از آن در زندگی‏ ام نبود که در بیابان خشک بلوچستان، در نزدیکی مرز، با همت کارگران جمهوری اسلامی، آبی که همیشه هرز می‌رفت و مایه خسارت بود و خاک باارزش ما و هستی روستایی ‏ها را به دریا می ‏برد، این آب اکنون مهار شده است و جریان مطمئنی را برای کشاورزی و شرب منطقه خواهد داشت. دریاچه سد را که می‏ دیدم، به نظرم مثل منظره بهشت بود؛ از بس این آب زیبا می‏ آمد».

این کلمات، در افتتاح سد «پيشين» در استان سیستان‌وبلوچستان نگاشته شده و چه زیبا عشق به سازندگی را به تصویر کشیده است. خاطرات هاشمی‌رفسنجانی، مملو از جملات عمیق، کنایه‌ها، اشارات آشکار و پنهان و مطالب متنوعی است که خواننده را بر سر ذوق می‏ آورد و مسحور می‌کند. حتما شما هم مثل من منتظرید تا بخوانید، هاشمی در خاطرات سال ۹۵ روزی که شکایت انتخابات را پیش خدا بُرد، حس خود را با چه کلماتی بیان کرده است. یا وقتی آن نامه تاریخی را در خرداد پرشور ۹۹ نگاشت، آن روزها در چه حالی بود. همین‌طور حس و حالی که در صبح فردای انتخابات هشتم اسفند و آن پیروزی دلچسب و به‌یادماندنی داشت، چگونه در قاب خاطرات جا خوش کرده است.

آغاز ماجرا


محسن هاشمی پیشنهادم را که شنید، خوشحال شد و درجا یک متن دست‏نویس را که وصیت‏نامه آیت‌الله قبل از اجرای عملیات خیبر بود، در اختیارم گذاشت و دو روز بعد در روزنامه چاپ شد. او گفت حاج‏ قا از اول فروردین سال ۷۱ هر روز خاطره می‏ نویسند و یک انتشاراتی درست شده است که این خاطرات را به‌تدریج چاپ کند. از من دعوت کرد که همکاری کنم. برایم فرصت مغتنمی بود. کار کتاب را دوست داشتم. روزنامه را رها کردم و کار آماده سازی کتاب، به شکل جدی شروع شد. کار با محسن هاشمی، هیجان ‏آور بود. همه اعضای خانواده هاشمی، پُرکار هستند و از لحظه لحظه وقتشان استفاده می‌کنند، اما محسن، مدیری است که در حد یک رئیس ‏جمهور، توانمندی دارد و آخر خلاقیت و هوش و کیاست است. من در این ۳۳ سال، در حد بضاعت اندک خود، از او بسیار آموختم.

برنامه ‏ای ریختم و کارم را با گردآوری سخنرانی‏ ها، مصاحبه‌ها، خطبه‌های نمازجمعه و پیام‏های هاشمی شروع کردم. از دو سال قبل از آن، دفتر نشر معارف انقلاب، تهیه نوارها، متون، بریده جراید داخلی و خارجی و نظایر آن را با جدیت دنبال می‏ کرد. من از دوران مبارزه، زمانی که آیت‌الله با همکاری طلاب حوزه، مجله بعثت را منتشر کردند و همچنین سخنرانی‏ های مختلفی که از دهه ۴۱ در مساجد و هیئت‏ها انجام شده بود، هرچه بود، جمع کردم. تیم ۲۶نفره‌ای را سامان دادم که به شکل منظم نوارها را پیاده می‏ کردند. متون ویرایش می‌شد و بعد از صفحه ‏آرایی تحویل می‏دادم.

قراردادم با دفتر نشر، صفحه ‏ای ۵۱۱ تومان بود. یک سال که کار کردم، به اندازه کافی پول داشتم تا آستین بالا بزنم و با دخترعمه‏‌ام ازدواج کنم. سال ۸۶ یعنی ۳۱ سال پیش، کتاب «عبور از بحران» را دست گرفتم. وقتی یاسر هاشمی، متن خاطرات را در اختیارم گذاشت، تا صبح بیدار ماندم و همه خاطرات را خواندم. جالب و خواندنی بود. باورکردنی نبود، کسی که در اوج اشتغال فکری و اجرائی در چنین سطحی است، هر روز نیم ساعت وقت بگذارد و هر آنچه در آن روز برایش گذشته، قلمی سازد. واقعا کار خارق‌‏العاده‏‌ای بود.

عبور از بحران

قالبی در دست نداشتیم که کتاب را چگونه آماده کنیم. آقای هاشمی، خاطرات را در تقویم سررسید می‏ نوشت، بنابراین سعی کردیم همان حالت را تا حدی حفظ کنیم. یاسر وقت زیادی برای کتاب گذاشت و فکر می‌کنم هیچ کدام از کتاب‏هایی که تاکنون منتشر کرده‌ایم، نتوانسته رکورد فروش آن کتاب را بزند. شاید به خاطر اینکه اولین کتاب بود، آیت‌‌الله هنوز رئیس ‌جمهور بود و خاطرات مربوط به سال پرحادثه و مهم ۷۱ بود؛ همه اینها در فروش «عبور از بحران» دخیل بودند.


امام موافق حذف شعار مرگ بر آمریکا بودند

به خاطرات سال ۷۶ کتاب اوج دفاع رسیدیم؛ قرار شد این کتاب به اهتمام عماد هاشمی، فرزند محسن، تولید شود. تا آن موقع، غیراز ویراستاری و آماده‌سازی کتاب، مسئولیت لیتوگرافی، چاپ، صحافی و توزیع و فروش هم برعهده من بود و وقت زیادی می‏گرفت. با آمدن عماد، فرصت بیشتری پیدا کردم تا بر ویراستاری و تنظیم کتاب بیشتر متمرکز شوم. او برخلاف سن جوان خود، بسیار پخته و عاقل بود. عماد برای کتاب «اوج دفاع»، یونیفورم جدیدی طراحی کرد. طرح روی جلد عوض شد و استانداردهای کتاب را به سطح خوب حرفه‏ای رساند و توانست آن را ادامه دهد و دفتر نشر معارف انقلاب را صاحب سبک کند.

زندگی سراسر حادثه

در این ۳۳ سال، تقریبا همه سخنرانی‏ها، مصاحبه‌ها و خطبه‌های ایشان را که بالغ بر صد جلد کتاب شده است، به‌دقت خوانده‏‌ام. کتاب «پابه‌پای سرو»، شامل خاطرات خانم عفت مرعشی را تنظیم و آماده کردم. برای هر عنوان کتاب خاطرات، با تک‌تک فرزندان و نوه‌های ایشان همکار بوده‏ام. در این بیش از دو دهه همکاری نزدیک، قضاوت صادقانه من این است اولا همه شایعاتی که در جامعه درباره خانواده هاشمی متأسفانه رواج دارد، پوچ و دروغ است. ثانیا چارچوب افکار و نظرات هاشمی از همان زمانی که در مسجد همت و هیئت انصارالحسین سخنرانی کرده تا دوره انقلاب، مجلس، اوج جنگ، صلح و سازندگی و تا زمان ارتحال، فرق اساسی نکرد.

از همان دوران مبارزه، هاشمی روحانی متفاوتی بوده؛ همچنان‏ که شهید بهشتی، روحانی متفاوتی بود؛ متفاوت از آن قالبی که همه ما از یک روحانی سنتی حوزه در ذهن خود داریم. او روشنفکر دینی بود. مقدمه کتاب «امیرکبیر یا قهرمان مبارزه با استعمار» را بخوانید که ۶۱ سال پیش نوشته شده است. مبارزه او با رژیم پهلوی، براساس موهومات و ماجراجویی و نظایر آن نبود؛ نقشه کامل، ملموس و مشخصی از ابتدا در ذهن داشت. مدیریت اقتضایی او بر صحنه، باعث شده برخی خیال کنند هاشمی در طول زمان، دچار تطور محتوایی شده است، درحالی‌که به نظر من چنین نیست. همین نگارش خاطرات روزانه، قطعا با فکر و اندیشه و ژرف‏نگری، برنامه‏ریزی شده است. واقعا وجود این خاطرات چه موهبت بزرگی برای مورخان و پژوهشگران است و فقدان آن، چه خسارتی می‌توانست برای تاریخ انقلاب باشد.

زندگی سراسر حادثه این پیر سیاست، در دهه ۹۱ زندگی، همچنان در اوج جهاد و مبارزه قرار داشت؛ گویی خالق هستی، این فرزند صبور کویر را برای روزهای سخت یک ملت آفریده بود. او در این پنجاه‌واندی سال مبارزه، لحظه‌ای آرام و قرار نداشت. هاشمی از آن انقلابی‌هایی نبود که لباس عافیت بر تن بپوشد و کام از دنیا بگیرد؛ اگر چنین بود، موقعیت ممتازش اجازه هر نوع راحتی و آسایش را برای او و خانواده‌‌اش می‌‏داد؛ اما آیت‏الله اهل عافیت‌طلبی و چشم‌‌پوشی نبود.

آیت ‏الله هاشمی، صاحب اندیشه اعتدال اسلامی بود. اندیشه اعتدال هاشمی، مربوط به امروز و دیروز نیست. این اندیشه براساس مکتب اسلام، مذهب تشیع و تعالیم درسی، دینی و سیاسی امام راحل در وجود او شعله‌‏ور شده بود. پایه‏ریزی تمدن اسلامی براساس اندیشه اعتدال، آرمان غایی آیت‌الله بود که امید است روزی در این سرزمین کُهن به بار بنشیند.
خاطرات سال ۸۴ اولین خاطراتی است که آماده شده و در غیاب آن بزرگمرد تاریخ معاصر انتشار می‌یابد. بعد از این کتاب، تعداد ۳۲ جلد دیگر از خاطرات هاشمی - ۸۴ لغایت ۰۶ - برای انتشار باقی می‌ماند. امید است این کتاب‏ها روشنگر تاریخ انقلاب باشند و آیندگان را با تلاش‏های متولیان انقلاب اسلامی و آمال و آرزوهای آنان بیشتر آشنا کنند و البته چراغ راهی شوند برای دولتمردان اکنون و آینده که از تجربیات گذشته درس بگیرند و آنها هم نتیجه اعمال خود را همانند هاشمی، برای آیندگان به یادگار بگذارند.»