حقوق نادیده معلولان در فضای شهری

به گزارش پارسینه ؛ سازمان ملل می‌گوید بیش از یک میلیارد و یکصد میلیون نفر در سراسر جهان، به درجاتی از معلولیت ذهنی یا جسمی مبتلا هستند و از مشکلات ارتباطی، محرومیت‌های آموزشی و شغلی یا تبعیض‌های مختلف رنج می‌برند. این میزان برابر است با ۱۵درصد جمعیت دنیا. ۸۰درصد این عده نیز در کشورهای جهان سوم یا رو به توسعه زندگی می‌کنند. یعنی کشورهایی که ساختارها و بسترهای محدودی برای تامین سلامت و خدمات عمومی دارند چه رسد به اقلیت توانخواهان.

یکی از اهداف هفده گانه طرح توسعه پایدار در مجمع عمومی سازمان ملل، برخورداری معلولان از فضای شهری و شهرسازی مناسب برای رفت و آمد و زندگی است.

متولیان اجرای لایحه جامع حمایت از حقوق معلولان در ایران، وزارت راه و شهرسازی، شهرداری‌ها، وزارت رفاه اجتماعی و تعاون و سازمان بهزیستی هستند. این لایحه ۶۶ ماده‌ای، در اسفند ۱۳۹۴ پس از یک توقف ده ساله در هیات وزیران به تصویب رسید و بخش‌هایی از آن برای اجرا به دستگاه‌ها ابلاغ شد.

فصل دوم این لایحه، به مناسب‌سازی، دسترسی‌پذیری و تردد و تحرک معلولان حرکتی اختصاص دارد. ماده دوم این فصل، کلیه دستگاه‌های مشمول را مکلف می‌کند در طرح‌های آتی و در دست تهیه خودشان، ساختمان‌ها و تاسیسات را طبق برنامه‌ریزی و هدف‌گذاری معین، تا افق ۱۴۰۴ مناسب‌سازی کنند.

مقررات مکتوب

نخستین ضوابط و مقررات شهرسازی و معماری برای عبور و مرور معلولان در سال ۱۳۶۸ تدوین شده و شامل استانداردهایی برای عرض پیاده‌روها، شیب آنها، هم‌سطح بودن درپوش تاسیسات با کف پیاده‌روها، جدول، پارکینگ ویژه معلولان، تلفن عمومی، صندوق پست، سرپناه در ایستگاه‌ها، هم‌سطح بودن ورودی ساختمان‌ها با کف خیابان، پلکان واجد علامت‌های حسی برای نابینایان و هم‌چنین ابعاد مناسب اتاقک آسانسورهاست.

در این ضوابط حتی تعیین شده که هتل‌ها، مراکز دولتی، دانشگاه‌ها، بانک‌ها، ادارات پست، بیمارستان‌ها، آسایشگاه‌ها، مراکز ورزشی، فرهنگی و مذهبی نیز برای رفت و آمد و استفاده معلولان حرکتی و روشندلان بهینه‌سازی شده باشند.

نصب علایم صوتی و تصویری برای نابینایان و ناشنوایان نیز جزء ضروریات زندگی شهری تعیین شده است. اما واقعیت‌ها چیز دیگری هستند.

در تهران که جابه‌جایی و تردد افراد سالم نیز به خاطر فرسایش ترافیک، خیابان‌ها و پیاده‌روهای ناهموار و ورودی‌های نامناسب ساختمان‌ها با دشواری ‌همراه است، زندگی ویلچرنشین‌ها، نابینایان یا بیماران مبتلا به ام‌اس و اختلالات حرکتی به نوعی قفل می‌شود.

شهرسازی معیوب

سازمان ملل، نهادهای حقوق بشری و موسسات حامی توانخواهان می‌گویند معلولان به دلیل انسان بودن، از کلیه حقوق برخوردارند و به دلیل وضعیت خاص، شایسته حقوق بیشتری هستند. آنها نباید ایزوله شوند و در انزوا زندگی کنند. همپیوندی معلولان با جامعه اما در گرو متناسب بودن فضای شهری و بیرونی با نیازها و مشکلات آنهاست.

یکی از شعارهای سازمان ملل برای روز جهانی معلولان در سال ۲۰۱۵ این بود: «شهرها را برای همه قابل استفاده کنید.»

طبق ماده یک قانون جامع معلولان، دولت ایران موظف است زمینه‌های لازم برای تامین حقوق توانخواهان را فراهم کند. مناسب‌سازی، دسترسی‌پذیری و بسترهای لازم برای تردد و تحرک معلولان، تکلیف دستگا‌ه‌های دولتی و زیرمجموعه‌های آنهاست اما تهران و کلان‌شهرهای دیگر، از نظر استانداردهای شهرسازی حتی برای عموم نیز مناسب‌ نیستند، چه برسد به توانخواهان.

تهران؛ کلان شهر نامناسب برای تردد معلولان

تهران شهری است پر از سربالایی و سرپایینی؛ تا آنجا که حتی دوچرخه‌سواری در آن نیز تنها در یک جهت و یا امتدادی افقی میسر است. محله‌های جنوبی تهران از کوچه‌های تنگ، جوی‌های بسیار و ساختمان‌هایی با ورودی و درهای کوچک تشکیل شده‌اند. در محله‌های شمالی نیز، اکثر پیاده‌روها به خاطر شیب تند، پلکان دارند. فروشگاه‌ها، ادارات، بیمارستان‌ها و یا مجتمع‌های تجاری و مسکونی، مکلف نشده‌اند از رمپ استفاده کنند.وسایل نقلیه عمومی چون اتوبوس و مترو نیز برای سوار و پیاده شدن معلولان مناسب‌سازی نشده‌اند. حتی فضاهای سبز شهری نیز به دلیل اختلاف سطح و ورودی‌ و خروجی‌های غیربهینه، برای استفاده معلولان طراحی نشده‌اند.

مطابق ضوابط تعیین شده شهرسازی، ساختمان‌های عمومی باید واجد سرویس‌های بهداشتی ویژه معلولان نیز باشند؛ سرویس‌هایی با فضای بزرگ‌تر برای ورود با ویلچر، دستگیره‌های مخصوص، آژیر و وسایل ویژه برای ناشنوایان، نابینایان و ناتوان از حرکات سریع تا در صورت لزوم بتوانند کمک بخواهند.


معلولیت و مردم

بهینه نبودن فضای شهری و مشکلات مربوط به ورود و خروج از ادارات، بیمارستان‌ها یا فروشگاه‌ها، ویلچرنشین‌ها یا نابینایان را نیازمند کمک دیگران می‌سازد. اما توان‌خواهان از ناآگاهی و واکنش‌های مبتنی بر ترحم، تحقیر، تعجب یا تفسیرهای احساساتی دیگران، کم آزرده نمی‌شوند.

احترام به تفاوت‌ها و پذيرش اشخاص دارای معلوليت به عنوان بخشی از تنوع انسانی و بشری، یکی از بندهای کنوانسیون جهانی حقوق معلولان است؛ کنوانسیونی که در سال ۲۰۰۶ تصویب شد.

خانم مارگارت چان، مدیر سازمان بهداشت جهانی در پیام خود در سال ۲۰۱۴ به مناسبت روز جهانی معلولان گفته بود: «در این روز باید به شرایط یک میلیارد نفر اندیشید و در درجه اول دیوارکشی بین "ما" و "آنها" را از میان برد.»