آیا عربستان در حال تشکیل یک اتحاد منطقه‌ای جدید علیه ایران است؟

تحولات چند ماه اخیر در خاورمیانه بیانگر یک صف‌بندی تاکتیکی جدید میان بازیگران سیاسی منطقه است. عربستان سعودی که از زمان آغاز جنگ داخلی در سوریه عملاً و علناً با حمایت مالی و تسلیحاتی از جبهه مخالف بشار اسد - رئیس جمهور مشروع این کشور - خود را در مقابل جمهوری اسلامی ایران قرار داده است، اکنون مصمم‌تر از گذشته به دنبال یافتن همپیمانان جدیدی برای مقابله با محور مقاومت است.

دعوت رسمی ملک سلمان پادشاه عربستان از رجب طیب اردوغان - رئیس جمهور ترکیه - برای سفر به این کشور در دی‌ماه 94 و استقبال ویژه از او در فرودگاه ریاض را می‌توان نقطه آغاز این اتحاد منطقه‌ای جدید عنوان کرد. به دنبال این سفر بود که ترکیه با استقرار جنگنده‌های سعودی در پایگاه هوایی اینجرلیک موافقت کرد تا عربستان 5 سال پس از آغاز جنگ در سوریه حضور آشکارتری در این جنگ داشته باشد.

سفر ملک سلمان به ترکیه در فروردین سال جاری برای شرکت در اجلاس سازمان همکاری اسلامی در استانبول و استقبال رسمی اردوغان از وی در فرودگاه آنکارا برخلاف پروتکل‌های تشریفاتی رایج در مراسم استقبال از مقامات خارجی نیز به نوشته وبسایت «میدل ایست آی»، عربستان را به همپیمان شدن ترکیه با خود در منطقه در شرایطی که حمایت ریاض از کودتای نظامی 2013 «عبدالفتاح سیسی» در مصر روابط دو کشور را تیره کرده بود، امیدوارتر کرد.

پس از سفر ملک سلمان به آنکارا بود که المانیتور نوشت در زمانیکه رقابت منطقه‌ای عربستان و ایران به نقطه اوج خود رسیده است، اتحاد با ترکیه، یک برگ برنده برای ریاض محسوب می‌شود. روزنامه حریت چاپ ترکیه نیز نوشت سیاست آنکارا در سوریه کاملاً منطبق و همسو با سیاست ریاض است و از این رو، این دو خواسته یا ناخواسته متحد یکدیگر به شمار می‌روند.

ترکیه به دلیل همجواری با ایران و سوریه از جایگاه مهمی در سیاست خارجی عربستان برخوردار است و ریاض با دامن زدن به شکاف‌های فرقه‌ای در منطقه همواره کوشیده است خود را به آنکارا نزدیک‌تر کند. از سوی دیگر، بی‌اعتمادی ترکیه به آمریکا پس از کودتای نافرجام اخیر در این کشور باعث شده است آنکارا برای تامین منافع منطقه‌ای خود به سمت بهبود روابط با بازیگران تاثیرگذار منطقه حرکت کند.

اما عربستان همچنانکه طی ماه‌های اخیر در جهت بهبود روابط خود با ترکیه و عادی‌سازی روابط این کشور با مصر قدم برداشته است، تلاشهای موازی دیگری را نیز برای نزدیک شدن به رژیم صهیونیستی به انجام رسانده که آخرین آنها مربوط به سفر ژنرال بازنشسته انور عشقی - سفیر اسبق این کشور در آمریکا - به سرزمین‌های اشغالی است.

وی حدود یک ماه پس از آنکه عکس یادگاری او با دوری گلد - مدیرکل وزارت امور خارجه رژیم صهیونیستی - در نشست شورای روابط خارجی آمریکا به تصویر نخست رسانه‌های جهان تبدیل شد، اوایل مردادماه سال جاری برای ملاقات دوباره با وی و تعدادی از نمایندگان کنست (پارلمان رژیم صهیونیستی) در راس یک هیات علمی- اقتصادی به فلسطین اشغالی سفر کرد تا نشان دهد عربستان در دشمنی با ایران هیچ مرزی در سیاست خارجی خود قائل نیست.

با وجود غیررسمی بودن این سفر، حتی رسانه‌های صهیونیستی از جمله هاآرتص نیز اذعان کردند سفر انور عشقی و هیات همراهش به فلسطین اشغالی نمی‌توانسته بدون اجازه ریاض بوده باشد.

وبسایت خبری «اوراسیا دیلی» نیز پس از انتشار خبر این سفر نوشت به نظر می‌رسد حل منازعه فلسطین تنها بهانه‌ای برای این دیدار بوده و هدف اصلی رسیدن به یک راه‌حل جدید برای رفع دغدغه مشترک آنها یعنی ایران بوده است. این وبسایت در ادامه تحلیل خود نوشت: دشمنی مشترک عربستان و اسرائیل با ایران، سوریه، حزب الله لبنان و شیعیان یمن اختلافات ایدئولوژیک آنها درخصوص مسئله فلسطین را تحت الشعاع قرار داده و آنها را اکنون بیش از هر زمان دیگری به تشکیل یک اتحاد علیه ایران نزدیک کرده است.

روزنامه صهیونیستی جروزالم پست نیز چندی پیش در مطلبی از تابو‌شکنی رسانه‌های عربستان برای عادی‌سازی روابط با رژیم صهیونیستی خبر داد. این روزنامه در پایگاه اینترنتی خود نوشت: "رسانه‌های دولتی عربستان به تازگی لحن ملایم‌تری را در گزارش‌های خبری خود در مورد اسرائیل به کار می‌برند و حتی برخی از آنها در اقدامی بی‌سابقه ستونی را به بررسی دورنمای عادی‌سازی روابط با اسرائیل اختصاص داده‌اند. همچنین طی ماه‌های اخیر نقل قول از مقامات اسرائیلی و مصاحبه با آنها در روزنامه‌های عربستان بیشتر شده و اخبار منفی درباره نحوه رفتار اسرائیل با فلسطینیان کمتر در آنها دیده می‌شود."

جروزالم پست در ادامه اذعان کرد تغییر رویکرد رسانه‌هایی مانند العربیه و ریاض محصول تماسهای مخفی و پشت پرده عربستان و اسرائیل طی سالهای اخیر است و اکنون رسانه‌های تاثیرگذار این کشور، به نظر فاز جدیدی از این فرآیند دیپلماتیک دشوار را آغاز کرده‌اند تا افکار عمومی عربستان را به تدریج برای بحث درباره موضوعی که پیشتر امکان صحبت درباره آن وجود نداشت، آماده کنند.

این روزنامه صهیونیستی در پایان نوشت منافع ملی عربستان در بسیاری از حوزه‌ها بویژه در مسئله ایران کاملاً منطبق با منافع اسرائیل است.

به نوشته اوراسیا دیلی، در این میان، رژیم صهیونیستی نیز برای تداوم دشمنی با ایران به شدت خواهان عادی‌سازی روابط با عربستان است؛ چراکه متحد منطقه‌ای دیگر آن یعنی ترکیه با وجود بهانه‌های زیادی که در گذشته وجود داشته است از تقابل با ایران واهمه دارد. اما در مقابل، عربستان مصمم به ایستادن در مقابل افزایش نفوذ تهران در منطقه است.

بنابراین، طبق این شواهد به روشنی می‌توان دریافت که عربستان تشکیل یک مثلث جدید را در خاورمیانه علیه جمهوری اسلامی ایران در دستور کار دارد که یک ضلع آن را خود این کشور و دو ضلع دیگر را ترکیه و رژیم صهیونیستی تشکیل می‌دهند. به نوشته وبسایت میدل ایست آی، در این اتحاد جدید، عربستان برای مقابله با ایران برروی لابی قوی اسرائیل در کنگره آمریکا و همجواری ترکیه با سوریه حساب کرده است.

از سوی دیگر، ترکیه نیز که در سال 2010 در پی حمله رژیم صهیونیستی به کشتی امدادرسان خود موسوم به «ماوی مرمره» در ساحل غزه روابط خود را با این رژیم قطع کرده بود، ماه جاری پس از گذشت 6 سال از این حادثه، با تصویب پارلمان این کشور و امضای شخص اردوغان به عادی‌سازی روابط با رژیم صهیونیستی پرداخت تا هر سه ضلع این مثلث اکنون به نوعی در تعامل مستقیم با یکدیگر قرار داشته باشند.

دیلی صباح پس از امضای توافقنامه عادی‌سازی روابط آنکارا - تل‌آویو نوشت از سرگیری روابط اسرائیل و ترکیه در کنار روابط نزدیک ترکیه با عربستان نشان از یک موازنه جدید قدرت در منطقه خاورمیانه دارد. روزنامه حریت چاپ ترکیه نیز نوشت با توجه به اینکه اسرائیل، ایران را دشمن خود می‌داند و ترکیه نیز این کشور را رقیب منطقه‌ای خود تلقی می‌کند، این دو با قرار گرفتن سوریه و عراق در مدار ایران اکنون بیش از هر زمان دیگری احساس می‌کنند که باید همکاری نزدیکتری با یکدیگر داشته باشند.

سفر غیرمنتظره 18 شهریور عادل الجبیر - وزیر خارجه عربستان - به ترکیه و دیدار با اردوغان و همتای ترکیه‌ای خود نیز در همین چارچوب قابل ارزیابی است. وی در این سفر که طبق گمانه‌زنی رسانه‌ها ‌با هدف جلوگیری از نزدیک شدن آنکارا به تهران و تغییر مواضع آن نسبت به سوریه صورت گرفت، با تاکید بر روابط تاریخی و استراتژیک دو کشور بار دیگر خاطرنشان کرد دیدگاه‌های ترکیه و عربستان درباره مسائل مختلف به ویژه سوریه، یمن، عراق و مبارزه با تروریسم کاملاً با یکدیگر یکسان است.

به نوشته وبسایت شبکه تلویزیونی العربیه، مولود چاووش اوغلو - وزیر خارجه ترکیه - نیز در این دیدار تاکید کرد همکاری نظامی آنکارا با ریاض علیرغم کودتای اخیر در این کشور همچنان به قوت خود باقی است و ترکیه به حمایت نظامی و اطلاعاتی خود از نیروهای عربستان ادامه خواهد داد.

باشگاه خبرنگاران/ مهدی حاجت‌پور