تکلیف آینده روابط ایران و آفریقا چه می‌شود؟/ پایان دیپلماسی منفعلانه

تحریریه پارسینه- آذرجزایری: پس از حدود پنج ماه از عدم پیگیری توافقات صورت گرفته بین دو کشور در نهایت هیات دولت در جلسه ۱۷ شهریور خود در تصمیم گیری جدید مسوولیت پیگیری تعاملات اقتصادی با آفریقای جنوبی را که زیر نظر وزارت اقتصاد بود، به وزارت امور خارجه محول کرد.

براساس تصمیمات جدید دولت، قرار بر این شده تا با اعزام یک هیات تجاری - بازاریابی به کشور آفریقای جنوبی در بخش‌های صادرات خدمات فنی و مهندسی، پلاستیک و مصنوعات پلاستیکی، مواد پتروشیمی، روغن موتور، صنایع غذایی، دارو و تجهیزات پزشکی، مصالح ساختمانی، شیرآلات ساختمانی، توریستم پزشکی، صنعت خودرو، فرش و لوازم خانگی تجارت با این کشور در بخش‌های مدنظر همکاری بیشتری صورت بگیرد و از کلیه انجمن‌ها، اتاق‌ها، شرکت‌ها و فعالان اقتصادی و تجاری که علاقه‌مند به بازاریابی کالا و محصولات تولیدی وخدمات فنی و مهندسی در کشور فوق هستند در این راستا کمک گرفته شود.

این درحالی است که ۴ اردیبهشت ماه سال‌جاری حضور رئیس جمهور آفریقای جنوبی به همراه چهار وزیر کابینه اش و ۱۰۰ نماینده بخش خصوصی در ایران منجر به امضای توافق نامه هایی شد که بخش زیادی از آنها نوید رونق همکاری دو کشور در بخش انرژی کشور را می دهد.

آفریقای جنوبی تا پیش از تحریم‌ها در سال ۲۰۱۲ روزانه ۶۸ هزار بشکه نفت از ایران وارد می کرد. هر چند که در آن‌زمان پیش بینی می شد به دلیل نیاز ۵۵۰ هزار بشکه ای نفت این کشور در هر روز این رقم با افزایش مواجه شود اما به یک‌باره به دستور شورای امنیت مبنی بر لغو خرید نفت از ایران ناشی از فشار تحریم ها بر کشور، خرید روزانه آفریقای جنوبی در شش ماهه دوم سال ۲۰۱۲ تا کنون به طور کامل قطع شد.

تا قبل از اعمال تحریم‌ها آفریقای جنوبی یکی از مشتریان باثبات ایران در حوزه نفت بود به نحوی که زمانی که در سال ١٩٩٦ بیل کلینتون قانون داماتو را تصویب کرد این کشور از این قانون که مانع سرمایه گذاری در صنایع نفت و گاز می شد تبعیت نکرد و در بخش خرید نفت نیز به دلیل نیاز به نفت ایران آن را ادامه داد.

البته باید اذعان کرد که با آغاز تحریم‌ها روابط اقتصادی ایران با آفریقای جنوبی به دلیل اعمال فشارهای فراوان رو به افول نهاد، با این حال در حوزه سیاسی روابط ـ هرچند محتاطانه ـ همچنان برقرار بود.

هر چند که آفریقای جنوبی بیشتر خریدار نفت سنگین ایران بود و این نفت به نسبت نفت سبک ایران ارزان تر است اما در همان‌زمان متوسط قیمت خرید نفت سنگین ایران بنابر آمارهای اوپک حدود ۱۰۹ دلار بود. برهمین اساس ایران در همان شش ماهه اول قطع صادرات نفت به این کشور با عدم النفع بیش از یک میلیارد دلار مواجه شد. سال ۲۰۱۲ سال شکوفایی قیمت نفت و تحقق رویاهای کشورهای نفت خیز بود چرا که در این سال قیمت نفت بعضا تا ۱۴۰ دلار هم رسید که این خود موجب رونق اقتصادی در کشورهای نفت خیز شد.

با این حال در آن زمان ایران این فرصت را حداقل در خصوص یکی از خریداران بزرگ خود در قاره سیاه از دست داد تا جایی‌که عدم النفع عدم فروش نفت در این سال‌ها به آفریقای جنوبی بیش از ۷ میلیارد و ۲۵۷ میلیون دلار برآورد می شود.

آمارها نشان می دهد در سال ٢٠١٥ میلادی (١٣٩٤ خورشیدی) ارزش مبادلات تجاری تهران و پرتوریا حدود ٣٥٠ میلیون دلار بود که نسبت به قابلیتها و ظرفیتهای اقتصادی دو کشور بسیار ناچیز است.

براساس مذاکرات صورت گرفته با مقامات آفریقای جنوبی در ایران قرار است ارزش مبادلات تجاری دو کشور تا سال ٢٠٢٠ میلادی به 8 میلیارد دلار افزایش یابد.

در تهران درباره تاسیس شورای مشترک سرمایه گذاری بویژه در حوزه های نفت، گاز و پتروشیمی مذاکراتی صورت گرفت که در صورت تحقق آن می توان به مبادلات تجاری تا سقف ۸ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۰ امیدوار بود. آفریقای جنوبی به سبب عضو بودن در نهادهای منطقه ای و بین المللی مانند اتحادیه آفریقا، اتحادیه کشورهای همسود، سازمان جهانی تجارت، صندوق بین‌المللی پول، گروه ۷۷ و گروه ۲۰ موقعیتی متمایز و متفاوت از دیگر کشورهای آفریقایی دارد و برای شرکتهای ایرانی گزینه های مطلوب تری برای همکاری فراهم می کند.

در همین زمینه از سرمایه‌گذاریهای آفریقای جنوبی در ایران در پارس جنوبی و تلفن همراه می توان به عنوان نماد روابط دو کشور یاد کرد. سرمایه‌گذاری شرکت ساسول در حوزه پتروشیمی با مشارکت شرکت ملی پتروشیمی ایران که به آریاـ ساسول معروف است و همچنین شرکت ( MTN) ام تی ان آفریقای جنوبی با شرکای ایرانی تحت نام ایرانسل در حوزه تلفنهای همراه از جمله موفق ترین سرمایه گذاریهای خارجی انجام شده در ایران بود.

اهمیت این دو پروژه در این است که این پروژه ها در قالب همکاری مشترک ( Joint Venture) بود که طرف آفریقای جنوبی علاوه بر تامین سرمایه انتقال تکنولوژی در ریسک سرمایه گذاری نیز مشارکت داشت. امری که حتی شرکتهای بزرگ اروپایی یا ژاپن و کره نیز تاکنون نیز در چنین قالبی با ایران وارد همکاری اقتصادی و سرمایه گذاری در این حجم نشده اند.

گسترش روابط سیاسی و اقتصادی ایران با آفریقای جنوبی در دوران پسابرجام به لحاظ سیاسی و اقتصادی از اهمیت بالایی برخوردار است، زیرا این کشور از اعضای گروه صنعتی ٢٠ است. اقتصاد رو به رشد این کشور به دنبال منابع باثبات در حوزه اقتصاد انرژی است و ایران با دارا بودن منابع غنی انرژی وثبات سیاسی حاکم، از جمله کشورهای قابل اتکا در این زمینه است.

آفریقای جنوبی از اعضای گروه صنعتی ٢٠، پیمان BRICS ( اقتصادهای نوظهور شامل برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی) گروه ٧٧ و جنبش غیرمتعهدهاست و با توجه به این که از اعتبار خوبی در دنیا برخوردار است می تواند شریک قابل اتکای ایران در حوزه وسیع قاره آفریقا و جهان باشد. ایران نیز می تواند از ظرفیتهای آن در حوزه انرژی، صنایع و معادن و کشاورزی بهره برده و پیوندهای خود را در این زمینه ها تحکیم کند.

همچنین با توجه به ظرفیت بالای آفریقای جنوبی در حوزه صنعت، معادن و کشاورزی، این کشور می تواند جایگزین خوبی برای برخی شرکتهای غربی در این بخشها برای کشورمان باشد، بخصوص این که آفریقای جنوبی برخلاف غربی ها برای همکاریهای اقتصادی خود مابه ازای سیاسی مطالبه نمی کند.

دیگر اینکه این کشور به عنوان قدرتمندترین اقتصاد در حوزه کشورهای آفریقا می تواند شریک قابل اتکایی برای ایران در این قاره رو به رشد باشد.