گوناگون

تبدیل تاریخ به کود! گزارشی از قلعه تاریخی ایرج در ورامین

تبدیل تاریخ به کود! گزارشی از قلعه تاریخی ایرج در ورامین

پارسینه: در آغاز، گزارشی از قلعه ایرج می آورم که به دیدار آن رفته ام و پس آن گاه توضیحاتی را با دریافت هایم خواهم نوشت:

قلعه ایرج با مساحت 180 هکتار به شکل چهارگوش در کنار ده عسکرآباد است، از دهات پیرامون ورامین. قلعه ای است از روزگار ساسانی. دور تا دور قلعه دیواری دارد که حدود 5 متر پهنا دارد و 17 متر بلندا. جا به جا بر این دیوار سوراخ هایی کار شده و ایوان هایی دارد. پهنای دیوار برای آن بوده که در دل آن راهرویی ساخته شود، پوشیده و پنهان. سوراخ های دیوار به راه پله هایی می رسد که از دو سوی درون و بیرون تا آن سوراخ می آید. (چه بهره ای از این راهروی درون دیوار، سوراخ های دیوار، و این پلکان می برده اند؟)


سه قنات از درون قلعه می گذشته که امروز فقط یکی جریان دارد و دو قنات دیگر خشکیده است. ( قلعه به چه منظور در جایی ساخته شده که دسترسی به آب فراوان باشد؟)

سرتاسر داخل قلعه، زمین مسطحی است که بنایی یا بقایای بنایی در آن دیده نمی شود. بر کناره خاوری قلعه جای ورود است (عکس پیوست). و این ورودی چنان پیچاپیچ کار شده تا نشود از بیرون قلعه درون آن را دید. در راهروی ورودی، جای مخصوصی است که پایه ای در آن پیداست. گویا آتشگاه بوده است. (آیا واردان به قلعه ملزم بوده اند در بدو ورود، نیایش به جا آورند؟ چرا؟)

از همین ورودی قلعه، کتیبه و چیزهایی به دست آمده که مال روزگار ساسانی است. در جانب باختری هم پژوهش هایی کرده اند. اما میزان پژوهش ها در باره قلعه هنوز بسیار اندک است.
چنان که راهنمای ما حکایت کرد یک بار کارگری که به درون قنات رفته بوده خبر داده که جایی دیدم مثل بازار ری. آن کارگر افغان سپس به دنبال زندگانی خود رفته و پس از آن چون قنات ها خشکیده کسی یارای ورود به قنات های خشکیده را نکرده تا از چنان جایی در زیر زمین قلعه خبر دیگری بیاورد.

افسانه قلعه:

مردم محل می گویند که چون فریدون ضحاک کُش (این وجه نام فریدون را با تاکید ادا می کنند) دنیا را بخش کرد و ایران به پسر کوچکش، ایرج رسید. ایرج هم فرمان داد تا در این جا قلعه ای برایش بنا کنند و همه مردم ایران در این کار دست به دست هم داده اند. علت انتخاب این جا این بوده که در وارنا بوده که در اوستا به نام وارنای چهارگوش آمده و او هم فرمان داده تا قلعه چهارگوش ساخته شود.


منابع تاریخی:

در منابع کهنی که من دیده ام نامی از قلعه یا دژ ایرج نیست. اما در منابع سده های میانه یکی حافظ ابرو است که نام قلعه را در مجلد دوم کتابش آورده، بی توضیحی در باره جای قلعه (ص 153 / چاپ میراث مکتوب/ 1378) و دیگر استاد زنده یاد منوچهر ستوده که در پانویس یکی از مفاد «منزلگاه های اشکانی» اثر ایزیدور خاراکسی نامی از قلعه آورده اند (ص 341/ چاپ موقوفه افشار). اما باز هم توضیحی در باره قلعه ندارد. در اوستا نام وارنا یا ورن (نام باستانی ورامین) 14 بار آمده است. با انتساب به هوشنگ و فریدون. اما در باره قلعه چیزی در آن ندیدم.

ملاحظات:

زمین مسطح پهناور میان قلعه را سال هایی است تا به زیر کشت برده اند، و سوای آن محل دفع آَشغال ها و نخاله های ساختمانی است. گاه دهقانان محلی جنازه های گاوها یا گوسفندانی را که می میرند به این قلعه می آورند و رها می کنند تا تجزیه شود یا به ته مجرای قنات پرت می کنند.

قلعه در شمال ورامین است. جایی بر کرانه راه های مهم تاریخی: راه ابریشم، جاده شاهی، بزرگراه خراسان (گزارشی از این بزرگراه ناشناخته را در همین صفحه آورده ام.) پس موقع مهمی داشته است. اما چیزی که از دیدار قلعه به نظر مبتدی من آمده این که چنین بنایی نمی توانسته قلعه به معنای نظامی آن باشد.

دیوار قلعه از چندین جا با ابزارهای امروزی چون لودر بریده شده تا رفت و آمدها به زمین کشاورزی میان قلعه راحت بشود.

در میانه زمین هم دست کم، یک جا را با لودر بریده بودند تا جا برای کشاورزی بازتر شود.
یکی از مجاری قنات ها را باز کرده اند و زباله دانی شده است.

چندین جا بر دیوارها و بر ورودی قلعه سوراخ هایی پیدا بود. گفتند جای حفاری کسانی است که به طمع چیزهای قیمتی هر دم به جان قلعه می افتند.

خبری که بیش از همه این ها دل را می سوزاند این بود که راه نمای ما گفت چون خاک دیواره های قلعه کهنه است و آفتاب خورده، بهترین ماده برای کشاورزی است و دهقانان از آن به جای کود در کشت و کار استفاده می کنند.

اندیشیدم در مملکتی که مرغوب ترین زمین های کشاورزی به کار ساخت خانه و بازارگاه گرفته شده باید هم از خاک جایگاه های تاریخی برای کود استفاده شود.

پیدا بود که اراده نیرومند و پنهانی در کار آمده تا با کمک دهقانان، سودجویان، بچه ها و مردم محل و . . . از این قلعه کین بتوزد.

محمود فاضلی بیرجندی

ارسال نظر

  • زینال بندری

    آیا انسانی که ذره ایی عقل و خرد در وجودش باشد قبول می کند که 180 هکتار از زمین های مرغوب و زرخیز ورامین را به خاطر چند صد متر دیوار مخروبه خشتی لم یزرع رها کنیم که مثلا چه بشود?
    بهترین کار این است که با بلدوزر کاملا مسطح شود و در اختیار جوانان بیکار قرار داده شده تا به اقتصاد مقاومتی با کشت محصولات استراتژیک کمک شود

اخبار مرتبط سایر رسانه ها
    اخبار از پلیکان

    نمای روز

    اخبار از پلیکان

    داغ

    حواشی پلاس

    صفحه خبر - وب گردی

    آخرین اخبار