با زبان مادری حسن روحانی آشنا شوید/مجموعه اصطلاحات سرخه ای با معادل فارسی!

تشبیهات

یکی از پرکاربرد ترین آرایه های ادبی در گویش سرخه ای ، تشبیهات می باشد .

برای مثال در گویش سرخه ای رنگها را به چیزهای مختلفی تشبیه می کنند.مانند:

اسبی شت ( esbi shat ) : مثل شیر،سفید

اسبی وار ( esbi var ) : مثل برف ، سفید

زارده جووه ( zarde jooeh ) : مثل زرد چوبه ، زرد

زارده انبی ( zarde enbi ) : مثل میوه ی به ، زرد

زارده آلاله ( zarde alale ) : مثل گل آلاله ، زرد

سیاه اذغال ( sia ezghal ) : مثل ذغال سیاه

اذغال کونه ( ezghal kooneh ) : مثل ذغال ، سیاه

سیا تاوه ( sia taveh ) : مثل ماهی تاوه ، سیاه

سوز خوصیل ( souze khasil ) : مثل گیاهان ، سبز

سوز مورد ( souze moord ) : مثل گیاهان ، سبز

سورخ خون ( soorkhe khoon ) : مثل خون ، سرخ

سورخ تیتک ( soorkhe titak ) : هر چیز بسار قرمز

کاو نیل ( kau nil ) :نیلی و ارغوانی به رنگ کبود

همچنین مزه ها را نیز به چیزی تشبیه می کنند مثل :

تال کالوس ( tale kaloos ) : هر چیز بسیار تلخ

زاهره هلاهل ( zahre halahel ) : بسیار تلخ ، مثل زهر

تورش زوپپین ( toorshe zoppin ) : هر چیز بسیار ترش

شور زوله ( shoore zoole ) : هر چیز بسیار شور

قاند عاسل ( ghande asal ) : مثل عسل ، شیرین

چاربن جیزدیک ( charban jizdik ) : مثل جزغاله (دنبه ی برشته شده) ، چرب

تشبیهات متفرقه :

لاسه کنه ( lase kene ) : آدم بسیار شل و ول و تنبل (مثل حشره ی کنه )

خولو ویل ( khool o vil ) : آدم بسیار شل و ول با اندامی کج و معوج

دوزدان چاش ( doozdan chash ) : چشمهای مثل دزد (کسی که بسیار زل می زند)

لاسه چاش ( lase chash ) : چشمهای خمار و خواب آلود ( به آدم تنبل و بی حال اطلاق می شود)

اشلنگ ( eshlang ) : آدم بلند قد مثل شلنگ (آدم بد قواره)

درازه رووه ( deraze rooeh ) : بلند قد مثل روده (آدم بد قواره)

آوشنگ ( aushang ) : آدم قد بلند و شل و ول

لاغر چککو ( laghare chakkoo ) : آدم بسیار لاغر و نحیف

بیزماره ( bizmareh ) : آدم بسیار لاغر و نحیف

تانبل خرس ( tanbale khars ) : آدم تنبل و تن پرور

بی دننان کالاچ ( bi dennan kalach ) : مثل کلاغ ، بی دندان

بوجنه کرگیک ( bujene kergik ) : وقتی ظاهر انسانی بسیار درهم باشد( به مرغ تشبیه می شود)

نانا کادو ( nana kadoo ) : مثل کدو ، کچل

لوشه پیچک ( loushe pichak ) : وقتی سگرمه های کسی در هم باشد

گرن بز ( garan boz ) : کسی که ظاهر نامرتب و کثیفی داردبه بزی که مرض گری دارد تشبیه می شود

وارگ وری ( varg veri ) : مثل گرگ ( آدم بسیار زرنگ و فرصت طلب)

خاک و خوسه ( khakoo khoose ) :گرد و خاکی شدن فردی (تشبه به گرد و خاک و خاشاک)

رووشه پیتیلاو ( rooshe pitilau ) : هر چیز بسیار شل و ول

خوشکه درق ( khoshke dargh ) : هر چیز بسیار سفت و خشک

تاریکه ظولمات ( tarike zoolemat ) : بسیار تاریک

صوبی تاریکی ( soobi tariki ) : موقع صبح که هوا هنوز تاریک است

آتاله ( atale ) : آب رنگرزی (وقتی آب برای خوردن بسیار داغ است از این تشبیه استفاده می شود)

اشتر کینه ( eshtor kine ) : مثل شتر ، کینه ای

بالاک دننان ( balak dennan ) : آدمی با دندانهای بزرگ

بپوسا ( bepusa ) : پوسیده ، آدم ضعیف و سست

پسنک ( pasanak ) : قلابی ، آدم ضعیف

جات ( jat ) : انسانی با موهای نا مرتب و شبیه بته های خاردار

جاجول ( jajul ) : انسانی با موهای نا مرتب و شلخته

کور ناخو ( kure nakhu ) : به درد نخور

میل ماو ( mil mau ) : آدم لاغر و نحیف

نازا و نستور ( naza o nestur ) : عقیم و ابتر - نازک نارنجی و لوس

هشلف ( hashalaf ) : نا مرتب و شلخته

دعا ها

دعا کردن در گویش و زبان سرخه ای کاربرد زیادی دارد که تعدادی از آنها را ذیلاً تقدیم می کنیم :

الاهی که ای نون هینده و هازار وگی = یک نون بگذاری و هزار تا برداری ( زندگیت پر برکت باشه )

باریک ویا بو = در خانه ات همیشه به سلامتی باز باشه

بوبیک بیامورزه = خدا پدرت رو رحمت کنه

تا استاریک روشن بابو = ستاره ی بختت روشن بشه و خوشبخت بشی

تا بالا مون جان = دردت به جونم

تا خانه آودان = خانه ات آباد باد

تا ساخت را بامیر = فدای شکلت

تا دوری = دورت بگردم

تاندوروست بو = تندرست باشی

داست خاک که تا را روزی و روشنایی بابو = زندگیت پر برکت بشه

خیر باوین = خیر ببینی

خودا تا شوویک ، تا واچیان تا را نیاداره = خدا شوهر و بچه هات رو برات نگه داره

زاما کریم (زاما بابو ) = دامادت کنیم (داماد بشی )

زووار بابو = زائر بشی (به زیارت بری )

هازار بالا تاپه دور بابو = هزار بلا ازت دور بشه

هازار صلوات تا هومراه = هزار صلوات همراهت باشه

بستگان

یکی از مؤلفه های حفظ میراث و سنت های هر قوم و شهری ، بهره گیری از ادبیات و واژه های محلی است .

در اين جا اشاراتی هرچند مختصر به القاب (خویشاوندان) در گویش سرخه ای داريم .

توضیح : در گویش سرخه ای برای بکار بردن القاب عامیانه تر ، به واژه های زیر پسوند ایک (eyk) مثل بوبا = بوبیک

یا ییک (iik) مثل مانی = مانییک اضافه می گردد .

بوبا ، په (buba - pe) : پدر

ماما ، مانی ، ما (mama - mani - ma) : مادر

دادا ، دادیک (dada - dadeyk) : برادر بزرگتر از خود

بری ، بریک (berey - bereyk) : برادر کوچکتر از خود

دودو (dudu) : خواهر بزرگتر از خود

خاک ، خاکی (khak - khaki) : خواهر کوچکتر از خود

ماسین بوبا ، ماسین بوبیک (masin buba-masin bubeyk) : پدر بزرگ

نه نه (nene) : مادر بزرگ

عامی (ami) : عمو

عامی ژک (ami zhak) : زن عمو

خالی (khali) : دایی

خالی ژک (khali zhak) : زن دایی

عامه (amme) : عمه

هاله (hale) : خاله

شو (shu) : شوهر

ژک ، ژیکی (zhak - zhikki) : همسر (خانوم )

برارزا (berarza) : برادر زاده

خاکرزا (khakerza) : خواهر زاده

زاما (zama) : داماد

وی ، ویک (vey - veyk) : عروس

شو په (shu pe) : پدر شوهر

شو ما (shu ma) : مادر شوهر

ژک په (zhak pe) : پدر زن

ژک ما (zhak ma) : مادر زن

یر (yer) : جاری

مردی (merdi) : مرد

ژیکی (zhikki) : زن

لیزی (leyzi) : پسر

دوکی (dukkey) : دختر

پور (pur) : پسر (فرزند )

دوت (dut) : دختر (فرزند )

اسامی حیوانات

در گويش مردم سرخه ، براي برخي از گونه هاي حيواني ، نامي محلي و متفاوت از فارسي وجود دارد . دراين بخش مي خواهم شما را با اين اسامي آشنا سازم .

آسم - آسمیک ( asm - asmik ) : اسب

اسبا ( esba ) : سگ

اشتر ( eshtor ) : شتر

بوچی - بوچیک ( boochi - boochik ) : بز

بوزه سافیک ( booze safeyk ) : سوسمار آدم خوار

پرپریک ( parparik ) : پروانه

تالا ( tala ) : خروس

تاشی ( tashi ) : جوجه تیغی

جوشکیک ( jooshkeyk ) : جوجه

دننانه ( dennaneh ) : زنبور

کارهاواژیک ( karhavajhik ) : نوعی حشره ی سخت پوست

کرگیک ( kergik ) : مرغ

کزدوله ( kazdooleh ) : حشره ی سخت پوست سیاه رنگ

کوتر ( kootar ) : کبوتر

کورکوجنگ ( kurkujang ) : جغد

کالاچ ( kalach ) : کلاغ

گوسبان ( gusban ) : گوسفند

مارگیژ ( margijh ) : گنجشک

ماقس ( maghas ) : مگس

موله - شموله ( mooleh - shemooleh ) : مورچه

نازی ( nazi ) : گربه

وارگ ( varg ) : گرگ

اصطلاحات

آتش وارنده ( atash varendeh ) : آتش می بارد ، هوا بسیار گرم است.

آسرو جو چاش گردامگیت ( asru ju chash gardamegit ) : اشک دور چشمانش حلقه می زد.

آدام نادی ( adam nadi ) : آدم ندیده ، کسی که از جمع گریزان است.

آدیم تورنده ( adim turendeh ) : آدم یخ می زند ، هوا بسیار سرد است.

باقوره صدا ( baghoore seda ) : به کسی که صدای کلفت و بم دارد گفته می شود.

بقوری ( beghoorey ) : به کسی که به سن بلوغ رسیده است گفته می شود.

پا دراز هابوان ( pa deraz habooan ) : دراز شدن پا ، انجام کار سخت و فراغت از دغدغه.

تارا کولا بونده ؟ ( ta ra kula boonde ) : برایت کلاه می شود؟ یعنی به دردت نمی خوره و ارزشی ندارد.

تا وا شونده (ta va shoonde) : بیش از حد توجه می کند .

سیککا (sikka) : لاغر و نحیف

دیم خون چاکنده (dim khoon chakende) : از صورتش خون می چکد - بسیار سر حال و رو به راه است .

سسکه (seske) : ترشح

دودار (doodar) : دائم و همیشه

زکاو (zakauw) : زکی

چاش انجن نن (chash enjen nan) : خیلی دوست دارند - از خداشان است .

ناژگن (najhgan) : ژولیده و نامرتب

ساز گینده (saz ginde) : بهانه می آورد - بی قراری می کند .

ساز نی (saz ni) : حالش خوب نیست .

کورچ گننده (koorch genende) : نوبت ما که می رسد قحطی می آید .

بیاره (beyyare) : با تمامی مشکلات ، سرخوشی و خوش گذرانی کردن .

میان وا کنده (mian vakende) : پنهان کاری می کند - بسیار تو دار است .

هوش ناکو انده (hoosh nakuende) : متوجه نمی شود .

گاردانیک داره ویسنده (gardanik dare visende) : گردنش دارد پاره می شود - بسیار لاغر است .

ویشیر واکنده (vishir vakende) : شورش را در می آورد .

امبار کاریه (embar kariye) : بسیار جدی است و نمی توان بی توجه بود .

جو را وارنده (joo ra varende) : برایش می بارد - مشکلاتش زیاد است .

بکاته ناکره (bekkate nakere) : خداوند تو را زمین گیر نکند .

پیس گننده (pis genende) : ممکن است سوء تفاهم ایجاد شود - بد می شود .

ماما را (mama ra) : آره ارواح مادرت

هاچی واچی (hachi vachi) : وارسی و جستجو

پاووشان (paooshan) : ریخت و پاش

هاپپاش (happash) : هوا ریختن

جفنگ ناتاشا (jafang natasha) : حرف مفت نزن .

داسته باننام (daste bannam) : دست و پاگیر

گاگیر (gagir) : کسی که گاهی خیلی تحویلت می گیرد و گاهی اصلا نه .

لا مون سار وان (la moon sar van) : لحاف روی سرم بکش - کارت را انجام نمی دهم .

هوشتریکی هوشتانده هاکنده (hooshtereyki hooshtande hakende) : خوش به خودش بد می کند .

جو بار خاره وابوی (joo bar khare vabooy) : ورشکست شده است .

امبار تا عزت بداردم (embar ta ezzat bedardem) : دیگه خیلی هوایت را داشته ام .

ای بی بی ( ee bi bi) : دونه به دونه

جفا (jefa) : سخت - بعید

دقارسن (degharsan) : روشن کن - سیلی بزن .

هافت چاش خاو داره (haft chash khao dare) : خیلی وقت است که به خواب رفته .

میدان وان (meydan van) : بیانداز دور

خرت خرت (khart khart) : صدای خورد شدن .

شرشر (shar shar) : ریزش شدید

پیزه فراخ (pize ferakh) : چاق و شکمو

هار دو داستی داره وارنده (har doo dasti dare varende) : باران به شدت می بارد .

لا ایبیتانان پاشت مواند چان (la ee beytanan pasht mevanchan) : خیلی صمیمی بودند .

دَلِ ترک بین (dale tark bin) : وحشت می کنم .

توسیکی ( tuseyki ) : خالی ، بی ارزش.

جو را ناوروو ببوی ( joo ra nauroo bebooy ) : برایش نوروز شده است.از شرایط به وجود آمده بسیار راضی است.

چیچه ببیشت ( chiche bebisht ) : چه است که شده ام ، نا تندرست شده ام.

چی کوجا دابو ( chi kuja dabooy ) : خبری نیست.

خاک عاللام ( khakallam ) : خاک عالم بر سرم ، دلسوزی برای کودکان.

خون کولنده ( khun koolende ) : خون آدم به جوش می آید.

خیکچه پانیر ( khikche panir ) : آدم چاق و پرخور.

داست ژیر سار کره باخوسه ( dast jhire sar kere bakhoose ) : دستش را زیر سرش بگذارد و بخوابد، خیالش راحت است و کارها را انجام داده است.

دوم جورگیتان ( doom javar gitan ) : بلند کردن دم ، بازی در آوردن و گوش نکردن به حرف دیگران .

دن بابو ( den babu ) : مانند گندمی که سرخ شده است بشوی ، نوعی نفرین.

روت روت ( rut rut ) : رک و بی پرده سخن گفتن.

زوبانیک بابورن تایه پاییک پینه که ( zoobanik babooran taye pa pine ke ) : زبانت را ببران و آن را به کف پایت پینه بزن.در گذشته این اصلاح را به تازه عروسان می گفتند به این معنی که پس از رفتن به خانه بخت ، با شوهرت سازگاری داشته باش و شکوه نکن.

زم گل جونندا ( zam gal joonenda ) : گل زمین را می خوری ، وقتی انسان بسیار گشنه است این اصلاح بکار برده می شود.

زیکزیکی ( zik ziki ) : آدم زود رنج و حساس.

سورمه دوکره ، شیرین بونده ( soorme dookere shirin boonde ) : اگر به چشمانش سرمه بزند زیبا می شود . این اصطلاح درهنگام پیشنهاد به پسرها در مورد ازدواج با دوشیزگان به کار برده می شود.

سوخته بابون ( sookhte baboon ) : بسوزند ، نوعی نفرین.

قاسیطی را ( ghasitira ) : از قسط ، از روی عمد.

کوجیلی بابو ( kujili babu ) : فلج شوی ، نوعی نفرین.

کاله کاوس ( kale kavas ) : غذای کال و نارس.

گول وری بوندا ( gool veri boonda ) : مثل گل می شوی،بهبود می یابی.معمولا در هنگام عیادت از بیمار بکار برده می شود.

مون پاشت باکاش ( mun pash bakash ) : پشتم را بخواران، من را رها کن که کارت را انجام نخواهم داد.

ناماره خادیجه ، باوینه داراجه ( namare khadije ، bavine daraje ) : خدیجه نمیرد و درجه ات را ببیند ، به کسی که ادعای زیادی دارد گفته می شود.

هافت کوه دارمیان ( haft kuh darmian ) : زبانم لال ، خدای ناکرده.

هامارن ( hamaran ) : خودت را به پزشک برای معاینه نشان بده.

هوژ ننیک ، دن هم جیب مکاردی (hooj neneyk den ham jib mekardey) : مادربزرگت در جیب ما آجیل می ریخته( نان و نمک همدیگر را خورده ایم )

بجا (beja) : گریه کرد .

هگی (hagi) : بگیر - من را نگاه کن - حواست به من باشد .

دَل دوو اَ نابونده (dal doa naboonde) : به دلم نمی نشیند .

دَل ور ناگینده (dal ver naginde) : به دلم نمی نشیند .

تان سیننده (tan sinende) : به دل می نشیند .

دَلی دَلی (dali dali) : از صمیم قلب .

آرمانو موراد (armanoo moorad) : فیس و افاده

آو دوخوسن (au dookhoosan) : تنت را به آب بزن - شنا کن

چاله باریک (chale barik) : خانه ی مادرزن

قار قار (ghar ghar) : زار زار گریه کردن - خارج شدن سریع آب

کاوین (kaveyn) : زرنگ

دلاور (delavar) : زرنگ

پا دوو اَ کریم (pa doa kerim) : به خانه اش برویم - سر بزنیم .

خاو پش شو (khao pash shoo) : خوابم عقب رفت - خواب از سرم پرید .

انگار کاردت (engar kardat) : فراموش کردی .

پیزه مالن (pize malan) : به شکمم بمال - چیزی که منظور توست به درد نمی خورد .

سار تاراش (sar tarash) : پر رو و ظالم .

زید (zeyd) : به کسی که چیزی نمی خورد می گویند .

خوشکیج (khooshkij) : لاغر و نحیف

دَجنه (dajane) : لک . سالک روی صورت

کالک باویسن (kalak bavisan) : کلکش را پاره کن - کلکش را بکن .

دَلِ ناخواره مون کاتی (dale nakhvare moon katey) : دل شوره دارم .

سابی هاکه (sabi hake) : موظب باش - از خودت مراقبت کن .

استیک بو (astik boo) : آرام باش - مواظب خودت باش .

پاخووس (pakhoos) : چاق

پینگیلیک (pingilik) : بسیار کوچک

کالی (kaley) : سوراخ

نارگیژ (nargijh) : گل انار

اِستال (estal) : استخر

لیش (lish) : خیس

لکیت (lekit) : خیس

رژگ (rajhg) : غذای بدون نمک و چربی

واژگان :

استوم ( estum ) : کپک

بز بز ( baz baz ) : سوزش

بل بل ( bal bal ) : درخشش

پک پکی ( pak paki ) : تو خالی و پوک

پیتیل ( pitil ) : مچاله

پک و پور ( pako poor ) : پوسیده و به درد نخور

حالات انسان

آسرو ( asru ) : اشک

اسکوه ( eskooe ) : سکسکه

اشنوش ( eshnush ) : عطسه

بتتاتان ( bettatan ) : دویدن

بوفره ( boofre ) : اخم

بورمه ( boorme ) : گریه

تاشتند ( tashand ) : تشنه

تیر تیر ( tir tir ) : خنده یواشکی

جنگ جنگ لارزین ( jang jang larzim ) : از سرما به شدت می لرزم

خاوجن ( khavejan ) : خواب آلود

خووه ( khueh ) : خنده

کوش ( kavash ) : خارش

کل کل ( kol kol ) : سرفه

نیشک ( nishk ) : لبخند

واخیرنده ( vakhirende ) : گلو خارش دارد

وا و والانگ ( vao valang ) : گرفتگی گوش

واشاند ( vashand ) : گرسنه

ونگ ونگ ( vang vang ) : صداهایی که افراد مسن در سر خود احساس می کنند

ویر ( vir ) : تعجب

هالاک ( halak ) : خسته

هاله ویله ( hale vile ) : خمیازه

هو هو ( hu hu ) : صداهایی که افراد مسن در سر خود احساس می کنند

قسمت های مختلف منازل قدیمی

سرا (sera) : منزل

دزار (dezar) : دیوار

بالن (ballen) : دالان ورودی

دارین (darin) : اتاق

سه دارین (sedarin) : اتاق بزرگ - پذیرایی

دولی (duley) : گنجه ی کوچک در قسمت پایین دیوار اتاق برای نگهداری وسایل که دارای درب بوده است .

تا بارنه (ta barne) : طافچه ی بزرگ که پرده ای جلوی آن آویزان بوده و وسایل منزل را در آنجا نگهداری می کردند .

راف (raf) : طاقچه بالای سردر اتاق

تی (tey) : طاقچه

کوار بار (koare bar) : لولای درب

کولن (koolen) : قفل درب وروی که دارای کلید چوبی (چویین اوره) بوده است .

کله (kele) : تنور

کلیان (kelyan) : محلی در آشپزخانه یا بیرون از خانه که با گل و سنگ ساخته می شده و روی آن غذا می پختند .

نالنجان (nalenjan) : ناودان

لاو هاوا (lao hava) : اتاقکی کوچک بالای راهرو که به دلیل خنک بودن ، محل نگهداری میوجات و ... بوده است .

واشچیان (vashchian) : اتاقکی در گوشه ی حیاط برای ذخیره کاه - کاهدان

کرسی چالیک (koorsi chalik) : برای گرم کردت اتاق چاله ای در وسط اتاق وجود داشت که در فصل سرما ، آتش در آن می ریختند .

خوت (khoot) : حوض

کونا (konna) : لانه مرغ خانگی

باغچی (baghchi) : باغ - باغچه

آوریز (aoriz) : دستشویی

موطباخ (mootbakh) : آشپزخانه

گارما (garma) : حمام

پشی (pashi) : دستشویی

ژیرکانده (zhirkande) : زیر زمین

گونگا (goonga) : جوبی که آب روان کوچه را به داخل منزل هدایت می کرد .