چگونگی عملیات "بارباروسا" و حمله آلمان به شوروی در جنگ جهانی دوم /۱۹۴۱

مرحله میانی جنگ :

در سوم جولای هیتلر سرانجام تصمیم متهورانه ولی مرگبار خود را برای از سر گرفتن حملات پانزر به سوی شرق پس از رسیدن پیاده نظام اتخاذ کرد . اما باران های موسم تابستان منجر به کند شدن حرکت آلمان ها و نیز بازیابی و تجدید سازمان رزم ارتش شوروی و تقویت خطوط دفاعی آن کشور گردید . تاخیر زمانی به شوروی امکان سازماندهی یک ضد حمله وسیع بر ضد گروه ارتش مرکز را داد مقصد نیروهای مهاجم گروه ارتش مرکز شهر اسمولنسک ( شهر اسمولنسک یکی از شهر های بیلوروسی است ) که راه رسیدن به مسکو از آن عبور می کرد بود . حمله آلمان ها با دفاع شش ارتش شوروی در یک خط دفاعی مواجه گردید .

در ششم جولای ارتش شوروی با 700 تانک به ارتش سوم پانزر حمله کرد . آلمان ها این ضد حمله را با کمک برتری هوائی لوفت وافه درهم شکستند . ارتش دوم پانزر به سمت رود دنیپر ( نام یک رود بزرگ در بیلو روسی ) حرکت کرده و راه اسمولنسک را از سمت جنوب بست در این هنگام ارتش سوم پانزر پس از درهم شکستن ضد حمله شوروی راه اسمولنسک به سمت شمال را مسدود نمود . در این گازانبر سه ارتش شوروی به دام افتادند .

د ر 26 جولای گروه چهارم پانزر محاصره را کامل کرد و 180 هزار سرباز شوروی را اسیر نمود . 4 هفته پس از آغاز جنگ ناچیز انگاری ارتش سرخ به واقعیتی تبدیل شد . ارتش آلمان مهمات و تدارکات خود را در حالی به اتمام رسانده بود که به هدف مد نظر خود نرسیده بود . عملیات به کندی پیش می رفت و به دلیل عدم تامین مایحتاج ضروری هدف هیتلر اکنون تصرف مناطق صنعتی خارکف در اکرائین و حوزه رود دون ( نام یک رودخانه در اکرائین که به دلیل خاک مرغوب مرکز تامین غله شوروی سابق محسوب میشد . ) و میادین نفتی قفقاز و تصرف سریع لنینگراد بزرگترین شهر صنایع دفاعی شوروی در شمال این کشور بود . اما ژنرالهای هیتلر برحمله و تصرف سریع مسکو اصرار داشتند . از نظر آنان فتح مسکو اثر روانی زیادی بر روی سربازان دشمن داشت زیرا این شهر پایتخت و مرکز سیاسی و نیز یک شاهراه ارتباطی مهم و مرکز نظامی بسیار حساس و استراتزیک محسوب می شد .

گزارشات جاسوسان آلمانی نشان می داد قوای زیادی در اطراف مسکو برای دفاع از این شهر به فرماندهی مارشال تیموشنکو تجمع یافته است اما هیتلر اصرار داشت که تانکهای گروه ارتش مرکز به جای حمله به مسکو به شمال و جنوب اعزام گردند . به منظور حمله نهائی به لنینگراد ارتش چهارم پانزر با تانک های گروه ارتش مرکز تقویت گردید .

د ر 18 آگوست گروه پانزر خط دفاعی شوروی را در این جبهه شکافت . ارتش شانزدهم به شمالشرق این شهر حمله کرد و ارتش هجدهم استونی را پاکسازی کرد . در پایان آگوست ارتش چهار م 50 کیلومتر در خط دفاعی شوروی در لنینگراد رخنه کرده بود و نیروهای ارتش فنلاند با گردش به سمت جنوب شرق از دو سوی دریاچه لادوگا به مرز قدیمی فنلاند و روسیه رسیدند . در این مرحله هیتلر دستورداد لنینگراد بدون گرفتن اسیر از مردم آن تخریب گردد .

د ر 9 سپتامبر گروه ارتش شمال حمله نهائی خود را به سمت لنینگراد آغاز کرد و در مد ت 10 روز فقط 10 کیلومتر به سوی لنینگراد پیش روی کرد . این پیش روی بسیار آهسته و پر تلفات بود . این مسئله موجب شد هیتلر شکیبائی خود را از دست بدهد و بجای حمله به آن شهر برای تصرف آن ، دستور محاصره کامل به قصد کشتار مردم آن در نتیجه ایجاد گرسنگی را صادر نماید . او به تانکهای گروه ارتش مرکز برای حمله به مسکو نیاز داشت . اما قبل از حمله به مسکو می بایست تکلیف شهر کیف مرکز جمهوری اکرائین را روشن می کرد ( زیرا با وجود ارتش سرخ در این شهر او نمی توانست با اطمینان خاطر از جناح پشت سر خود به مسکو حمله کند ) به این منظور نیمی از گروه ارتش مرکز می بایست به جنوب و منطقه کیف انتقال میافت .

از دیگر سو قسمتی ازگروه ارتش جنوب برای حفظ پل های رود دنیپر به آن حدود اعزام شده بود . احاطه کامل ارتش سرخ با حمله تانکها و آتش شدید توپخانه و بمب باران هوائی انجام گردید . پس ا ز 10 روز نبرد شریرانه جنگ تمام شد و آلمانها ادعا کرد ند 600 هزار نفراز سربازان شوروی را اسیر کرده اند اما این مطلب کذب بود و آلما نها 600 هزار نفر از مردا ن 15 تا 70 سال را که فقط 480 هزار نفر از آنان سرباز بودند و 180 هزار نفر از این سربازان معلول و مجروح شده بودن را به اسارت گرفتند .

مرحله نهائی :

پس از نبرد کیف ارتش سرخ شوروی از لحاظ تعدا نفرات با ارتش آلمان تقریبا برابر بود و امکان تربیت نیروی جدید نیزفراهم نبود . به منظور دفاع از مسکو استا لین 800 هزار رزمنده درقا لب 83 لشگر در اختیار داشت . اما فقط 25 لشگر آمادگی رزمی داشتند . عملیات حمله به مسکو که توسط آلمانها عملیات تایفون نامیده می شد در 2 اکتبر 1941 آغاز گردید . استالین که آماده شده بود مسکو را ترک کند در آخرین لحظات ترجیح دا د در این شهر باقی بماند . همچنین او در رو ز 17 اکتبر ، سالروز انقلاب سرخ در حالی که ارتش آلمان در پشت دروازه های مسکو بود در مراسم رژه ارتش سرخ از واحد های ارتش سرخ سان دید . بسیاری از نفرات این ارتش مستقیما از مراسم سان به جبهه جنگ اعزام شدند .

در مقابل گروه ارتش مرکزی آلمان ، شوروی برای محافظت از مسکو 2 خط دفاعی که بسیار استادانه طراحی شده بود ایجاد کرد که اولین خط دفاعی در ویاژما ( VYAZMA ویاژما شهری در ایالت اسمولنسک و بر کرانه رود ویاژما ) و دومین آنها در موژهایسک ( MOZHAISK ) قرار داشت . ارتش دوم پانزر پس از فتح اورل ( OREL اورل نام شهری واقع بر کرانه رود او کا OKA و حدودا در 360 کیلومتری جنوب غرب مسکو می باشد ) به سوی خط دفاعی ویاژما حرکت کرد و آن را درهم شکست . سه روز بعد این ارتش ( ارتش دوم پانزر ) به سمت بریانسک ( BRYANSK شهری د ر 379 کیلومتری جنوب غربی مسکو و مرکز ایالت بریانسک . این شهر با 60 هزار پارتیزان تلفات زیادی به آلمان وارد ساخت ) حرکت کرد و این زمانی بود که ارتش دوم ( ارتش دوم ورماخت ) از غرب حمله را آغاز کرده بود .

در نتیجه این مانور عالی سه ارتش شوروی به محاصره افتاد . در شمال ارتش سوم و چهارم پانزر به ویاژما حمله کردند . در نتیجه این عملیات 5 ارتش شوروی در محاصره افتادند . در این زمان خط دفاعی اول مسکو نابود شده بود و 663 هزار نفر از سربازان شوروی اسیر شدند . از ابتدای جنگ تا به این مرحله شوروی بیش از 3 میلیون اسیر داده بود . اکنون شوروی برای دفاع از مسکو فقط 90 هزار سرباز و 150 تانک در اختیار داشت . د ر 13 اکتبر ارتش سوم پانز ر 140 کیلومتر در داخل خطوط دفاعی شوروی نفوذ کرده بود و این مسئله موجب شد در مسکو حکومت نظامی اعلام شود . اما سیر حوادث ناگهان تغییر یافت .

تقریبا از لحظه آغاز عملیات تایفون هوا هر روز بدتر از روزقبل می شد . درجه حرارت هر روز افت می کرد و بارندگی هر روزه ادامه یافت . شبکه جاده ها گل آلود شد و حرکت آلمان ها را به روز ی 3 کیلومتر تقلیل داد . ارسال تدارکات بسیار مشکل کردید و سرانجام د ر 31 اکتبر فرماندهان ارشد آلمانی دستور توقف حملات تایفون به منظور تقویت نیروها را صادر کردند . اما این مسئله موجب ایجاد یک فرصت تاریخی برای شوروی گردید . آنان از این فرصت برای تقویت نیروهای درمانده و شکست خورده خود استفاده کردند و در طی مدت کمتر از یک ما ه 11 ارتش متشکل ا ز 30 لشگر از اهالی سیبری سازماندهی نمودند . این سربازان از اهالی شرق شوروی جائیکه مردم آن به سرما عادت داشتند آمده بودند .

ارتش سیبری در شرق روسیه به منظور مقابله با حمله احتمالی ژاپن دیگر متحد آلمان به سیبری تشکیل گردیده بود اما یک جاسوس معروف شوروی به نام ریچارد سورژ با کسب اطلاع از یک موافقتنامه سری بین آلمان و ژاپن در خصوص عدم الزام ژاپن برای حمله به سیبری موفق شد با گزارش این خبر سرنوشت جنگ را تغییر دهد . لشگر های اعزامی از سیبری به مسکو در مقابل ارتش آلمان که اکنون تقریبا هیچ نیروئی برای فتح مسکو ، در مقابلشان نبودایستادگی کردند و عملیات تایفون را ناکام گذاشتند . همراه این ارتش بیش ا ز 1000 تانک و 1000 هواپیما به جبهه مسکو اعزام شدند .

اما برخلاف نیروهای اعزامی از سیبری ، در طرف دیگر قوای آلمانی تقریبا فرسوده شده بود . همچنین شوروی برخلاف آلمان برای تهیه تدارکات خود از خط آهن سیبری استفاده می کرد که این امر موجب بهبود عملکرد تدارکاتی و لجستیکی ارتش سرخ گردید . اکنون آلمان ها در حال به یاد آوردن نتایج تاسف بار حمله ناپلئون به روسیه بودند . د ر 15 نوامبر با یخ زدن زمین آلمان ها شروع به حمله به مسکو نمودند . آنان با 6 ارتش شوروی مواجه شدند .

ارتش آلمان قصد داشت با بکار گیری ارتش سوم و چهارم پانزر به سوی کانال مسکو حرکت کرده و مسکو را از شمالشرق دور زده و محاصره کنند . همچنین ارتش دوم پانزر می بایست با تصرف تولا ( TULA نام یک شهر صنعتی واقع د ر 193 کیلومتری جنوب مسکو و بر کرانه رود او پا UPA ) مسکو را از جنوب محاصره کند . ارتش شوروی با حمله به پهلوی ارتش آلمان واکنش نشان داد و ارتش چهارم شوروی به مرکز جبهه آلمان حمله کرد . در مد ت 2 هفته جنگ ناامیدانه همراه با کمبود سوخت و مهمات حرکت ارتش آلمان به سوی مسکو بسیار آهسته بود . در جنوب ارتش دوم پانزر با دفاع سخت قوای شوروی مواجه شد و سرانجام متوقف گردید .

د ر 22 نوامبر واحد های ارتش سیبری به ارتش دوم پانزر حمله کردند و آن را در هم شکستند . اگرچه ارتش چهارم پانزر موفق به رسیدن به کانال مسکو گردید و دشمن را دور زد اما به دلیل شکست ارتش دوم پانزر نتیجه تلاشهای آنان بی فایده بود . د ر 2 دسامبر ارتش چهارم پانز ر 24 کیلومتر در جبهه مسکو پیشروی کرد اما اولین بوران زمستانی روسیه آغاز شد . ورماخت تجهیزات جنگ در زمستان را به همراه نداشت . سرما زدگی و بیماری اکنون علت اصلی تلفات ارتش آلمان محسوب می شد . 155 هزار نفر از زخمیهای ارتش آلمان د ر 3 هفته تلف شدند . شمار نفرات و استعداد بعضی از لشگر های آلمانی اکنون به نصف کاهش یافته بود .

سرمای گزنده مشکلات عدیده ای برای تسلیحات و سخت افزار ارتش آلمان ایجاد می کرد . لوله های توپ یخ میبست و با شلیک اولین توپ منفجر می شد . سرمای شدید بسیاری از ماشین آلات را از کار انداخته و تانکها حتی روشن نمی شدند . هواپیماهای لوفت وافه به علت سرما قادر به پرواز نبودند . همزمان یک نیروی تازه نفس متشکل ا ز 500 هزار نفر از سیبری به مسکو اعزام شدند . د ر 5 دسامبر این نیرو در یک حمله گسترده در جبهه مسکو بر ضد آلمان دست به حمله زد که منجر به عقب نشینی آلمان ها تا 230 کیلومتر گردید . اکنون مسکو از خطر جسته بود .

هزینه جنگ در جبهه شرق برای آلمان به قیمت بیش ا ز 250 هزار کشته و 500 هزار زخمی بود . لشگر های وافن اس اس و مجارستان و رومانی آسیب های جدی دیدند . اگر چه بسیاری از مورخین علت شکست در عملیات تایفون را سرمای سیبری ذکر کرده اند اما باید یاد آوری کرد حتی موفقیت آلمان در فتح این شهر می توانست آخرین موفقیت آنان باشد . زیرا مردم و دولت و آحاد جامعه شوروی در این جنگ به شکلی بسیار قابل ستایش دلاورانه جنگیدند . سرسختی مبارزان شوروی حتی هیتلر را نیز متعجب نموده بود . بجز استقامت و پایمردی ملت شوروی آلمان با یک مشکل اساسی نیز مواجه بود جنگ ها ی پارتیزانی خطوط تدارکاتی و مواصلاتی آلمان ها را بسیار آزار داد پارتیزان های شوروی در تمام مناطق اشغالی یک مزاحم دائمی برای ارتش آلمان محسوب می شدند و تلفات زیادی بر این ارتش وارد ساختند .

همچنین طول خطوط مواصلاتی ارتش آلمان امکان ارسال به موقع تجهیزات و مهمات و نیروی کمکی را بسیار مشکل کرده بود . حرکت حتی یک واحد کوچک ارتش آلمان از یک شهرآلمان به جبهه بعضا چند روز به طول می انجامید . ارسال هرگونه تدارکات در خط مواصلاتی بطول آلمان تا مسکو به معنی ارسال تدارکات از اروپای مرکزی به شرق اروپا بود که حتی امروزه نیز امر راحتی محسوب نمی گردد . ارسال غذا برای واحد های رزمنده آلمانی یکی از دغدغهای همیشگی ارتش آلمان شده بود . همچنین باید از توانائی فرماندهان روس در ایجاد نظم وانضباط یاد آورد .

مارشال ژوکف که در روسیه یک قهرمان ملی نامیده می شود با دستورات سریع و صریح سربازان خاطی را اعدام می کرد . این تقریبا رویه تمام فرماندهان روس بود . آنان با خشونت و بی رحمی هرگونه عدم اطاعت را سرکوب می کردند . همچنین انتظار هیتلر برای شورش عمومی بر ضد استالین توسط آحاد مردم شوروی درست از آب در نیامد .

هیتلر قبل از حمله به ژنرالهایش گفته بود : کافی است یک لگد به در این خانه ( کشور شوروی ) بزنید آنگاه خواهید دید تمام این بنای فرسوده خواهد ریخت .

تفکری که هیتلر بعد ها عبث بودن آن را به تلخی به یاد آورد . هیتلر در یک رهنمود به ارتش در خصوص جنگ با شوروی گفته بود : جنگ علیه روسیه باید چنان باشد که به هیچ وجه ارتباطی با رفتار جوانمردانه نداشته باشد . این جنگی است مربوط به اختلافات مرامی و نژادی و باید با خشونتی شدید و بی سابقه اجرا شود . تمام افسران باید خود را از قید افکار کهنه برهانند . سربازان آلمانی بزهکار ازلحاظ قانون بین الملل ، در آلمان بخشوده خواهند شد . روسیه در قرارداد لاهه شرکت نکرده است و از این رو دارای حقی برای بهره مند شدن از آن نیست .

او سربازان را از اجرای مفاد قرار داد ژنو که به موجب آن می بایست از حمله به غیر نظامیان اجتناب کرد و با سربازان دشمن بر اساس قانون اسیر جنگی رفتار کرد ، معاف نمود . خشونت و بی رحمی سربازان آلمانی مردم شوروی را از گرایش به سوی دشمن منع نمود و یکی از دلایل عملیات خرابکارانه و پارتیزانی در پشت جبهه آلمان گردید . در مجموع باید گفت عملیات بارباروسا عملیاتی بود که در جریان آن طرفین درگیر در بی رحمی و شقاوت از یکدیگر سبقت می گرفتند .

منبع(+)