اظهارات مترجم «مختارنامه» درباره مختار

کتاب «مختارنامه»، نوشته باقر شریف القرشی، از نویسندگان شیعه عراقی اهل نجف، توسط هادی‌منش ترجمه و در نمایشگاه کتاب امسال رونمایی شد. حجت‌الاسلام ابوالفضل هادی‌منش، نویسنده، مترجم و پژوهشگر در گفت و گو با فارس به نکات زیر اشاره کرده است:


* مختار شخصیت مهمی در تاریخ شیعه دارد، اما سئوال‌ها درباره او زیاد است و این پرسش‌ها را هم تاریخ اسلام و هم جوانان پرسشگر امروز مطرح می‌کنند. سئوالات فراوان درباره او نشان می‌دهد که چه پیچیدگی‌ها و رمز‌هایی در شخصیت او وجود داشته و نقاط مبهم بسیاری در زندگی‌اش به چشم می‌خورد.

* اتهامات زیادی به او وارد می‌کنند؛ چون تاریخ قیام مختار و همچنین مطالبی که درباره قیام او به عنوان یکی از انقلاب‌های بزرگ شیعه به قلم و زبان آمده، دارای سایه روشن‌های زیادی است. من به سهم خودم سعی کردم این سایه‌روشن‌ها را کمتر کنم. تألیفات زیادی درباره مختار در بازار هست، اما هریک از آنها بر ابهامات ما ـ که پیگیر تاریخ شیعه هستیم ـ می‌افزاید.

* ابهام درباره شخصیت، زندگی و منش و روش مختار، چیزی نیست که به این سادگی قابل رمزگشایی باشد. البته تلاشی که مختار صورت داد، دل اهل بیت (ع) را شاد کرد، منتها با چه انگیزه‌ای بود و چقدر در انتقام‌جویی از خون شهیدان کربلا درست عمل کرد، اینها جزو نقاط بحث‌برانگیز است.

* تلاش کردم تا جایی که ممکن است، مختار را همانطور که هست، نه بیش‌تر و نه کم‌تر معرفی کنم. اینکه می‌گویند تاریخ، معلم انسان‌هاست، به این دلیل است که نیازی نیست افراد را بالا ببریم، یا پایین بیاوریم. تاریخ، کارنامه عملکرد انسان‌هاست و معمولاً خودش قضاوت می‌کند. چون چهره و خدماتی که افراد داشته‌اند به خوبی در تاریخ تبیین می‌شود.

* تاریخ به ما می‌گوید که اگر مختار، شیعه ناب و خالص بود و رفتاری مشابه حضرت عباس (ع)، محمد حنفیه یا محمدبن‌ابوبکر داشت، این کارها را در انتقام‌جویی مرتکب نمی‌شد و تاریخ درباره او قضاوت بهتری می‌داشت. مختار بهره‌هایی از آن عصبیت عرب جاهلی داشته و با آن به قیام پرداخته، البته او قاتلان سیدالشهدا (ع) را که در سرزمین‌های اسلامی به راحتی و در کمال آزادی زندگی می‌کردند و نه تنها تحت هیچ پیگردی نبودند، بلکه جوایزی هم دریافت کرده بودند، به جزای دنیوی خودشان رسانده بود؛ چیزی که امروز هم از مطالبات ستم‌دیدگان جهان است و خواهان محاکمه ظالمان هستند.

* بحث اینجاست که تفکر شیعی، قائل به خونریزی و انتقام‌جویی از این نوع نیست؛ وگرنه درباره ضرورت محاکمه، عقوبت و کیفر آن همه ظلمی که دشمنان سیدالشهدا (ع) در کربلا کردند و دل و جان شیعه را تا قیامت سوزاندند، تردیدی نیست. رفتار سیاسی مختار در انتها، خیلی مورد تأیید نیست. هرچند اطرافیان او فرقه «کیسانیه» را درست کردند و به اعتقاد بسیاری از تاریخ‌نگاران، او خیلی در این زمینه تقصیری ندارد. کیسانیه، کسانی هستند که در مختار توقف کردند و محمد حنفیه را به عنوان امام برگزیدند. البته بعضی‌ها معتقدند که مختار او را امام معرفی کرده است.

* تألیف کتاب درباره «مختار» راه رفتن روی لبه تیغ است. وقتی دیدم مشکل است که از میان پژوهش‌های تاریخی، روایت کاملاً صحیحی بیرون بکشم، تصمیم گرفتم که یک کتاب خوب و امروزی درباره مختار ترجمه کنم. در تاریخ تشیع به راحتی نمی‌شود اظهار نظر کرد. البته این اظهار نظر نکردن‌ها به صلاح نیست؛ منتها چون دین ما در طلاقی تاریخ و فرهنگ قرار گرفته، بسیار حساس و ظریف است.