«آیین‌نامه اعطای نشان‌های دولتی»

هیأت وزیران در جلسات مورخ 29/7/1369 و 27/8/1369 به استناد ماده (7) قانون وظایف و اختیارات ریاست جمهوری، آیین‌نامه اعطای نشان‌های دولتی را به شرح ذیل تصویب نمود:

فصل اول - نشان‌ها و شرایط اعطای آن

ماده 1- نشان‌های دولتی (کشوری) که طبق مقررات این آیین‌نامه به افراد شایسته دریافت نشان اعم از اتباع جمهوری اسلامی ایران یا اتباع خارجی اعطاء می‌شود به ترتیب تقدم عبارتند از:
الف- نشان‌های عالی
1- «انقلاب اسلامی»
2- «استقلال»
3- «آزادی»
4- «جمهوری اسلامی»

ب- نشان‌های تخصصی: «دانش»، «پژوهش»، «لیاقت و مدیریت» و «عدالت»
ج- نشان‌های عمومی[1]: «سازندگی»، «خدمت»، «کاروتولید»، «شجاعت»، «ایثار»، «تعلیم و تربیت»، «فرهنگ و هنر»، «مهر» و «ادب پارسی».
نشان «انقلاب اسلامی» به عنوان عالیترین نشان جمهوری اسلامی ایران مخصوص رییس جمهور وقت است. سایر نشان‌ها را رییس جمهور به پیشنهاد وزرای ذیربط و تصویب هیأت وزیران، اعطا می‌نماید.
الف - نشان‌های عالی
ماده 2- نشان «انقلاب اسلامی» که برای هر دوره ریاست جمهوری یک عدد است و پس از تنفیذ حکم ریاست جمهوری به وی تعلق می‌گیرد.
ماده 3- نشان «استقلال» به کسانی اعطا می‌شود که با قبول مسؤولیت‌های مهم، تلاش همه جانبه در تبیین اصول و مواضع، ابتکارات شایان توجه در نیل به خودکفایی و استقلال در زمینه‌های مختلف، رهانیدن نظام از خطرات احتمالی، کمک به اشاعه جهانی مبانی فکری انقلاب اسلامی و خدمات ارزنده دیگر در مقاطع حساس و سرنوشت ساز، برای به ثمر رساندن اهداف مقدس نظام جمهوری اسلامی ایران نقش اساسی ایفا کرده‌اند.
ماده 4- نشان «آزادی» به اشخاصی اعطا می‌شود که دارای یکی از نشان‌های درجه یک عمومی یا تخصصی باشند و همچنان در جهت به ثمر رساندن اهداف مقدس نظام اسلامی ابراز شایستگی می‌نمایند.
تبصره - نشان‌های «استقلال» و «آزادی» تنها دارای یک درجه می‌باشند. در هر دوره ریاست جمهوری از نشان استقلال حداکثر (4) و از نشان آزادی (8) عدد اعطا می‌شود.
ماده 5- نشان «جمهوری اسلامی» به رؤسا و دیگر مسؤولان کشورهای خارجی، عالیترین مقام اجرایی سازمان‌های بین‌المللی و یا شخصیت‌های برجسته فرهنگی، سیاسی، بین‌المللی که به یکی از جهات ذیل واجد شرایط شناخته شوند، اعطا می‌شود:
1- اعلای کلمه اسلام و گسترش مبانی فکری انقلاب اسلامی
2- دفاع از حقوق مستضعفان جهان
3- اقدام به رهایی کشور خود از استعمار فرهنگی، اقتصادی و سیاسی
4- حفظ و حراست کشور خود از تجاوز ابرقدرت‌ها یا دست نشاندگان آنها
5- اکتساب آزادی‌های اساسی و حقوق بشر برای مردم کشور خود
6- حمایت‌های حساس و شایسته از مواضع ایران در صحنه‌های مهم بین‌المللی
7- اتخاذ مواضع ضد استکباری
8- همکاری صمیمانه در ایجاد یا توسعه روابط سالم بین جمهوری اسلامی ایران و کشور متبوع شخصیت مسؤول
9- تلاش بی‌وقفه برای ایجاد صلح و امنیت و آسایش در جهان
ماده 6- نشان «جمهوری اسلامی» دارای سه درجه است که به پیشنهاد وزیر امور خارجه و تصویب هیأت وزیران به شرح زیر به افراد واجد شرایط اعطا می‌شود:
نشان درجه یک: رؤسای جمهور و نخست وزیران و شخصیت‌های همتراز
نشان درجه دو: وزرا و شخصیت‌های همتراز
نشان درجه سه: سفرا و شخصیت‌های همتراز
تبصره- تشخیص همترازی در مقامات هر کشور و سازمان‌های بین‌المللی مطابق قوانین کشور متبوع دریافت دارندگان نشان، انجام می‌گیرد.
ب- نشان‌های تخصصی
ماده 7- نشان «دانش» به افرادی اعطا می‌شود که به جهتی از جهات ذیل در ارتقای سطح علمی کشور تلاش چشمگیر و کم سابقه داشته باشند:
1- ارائه تألیفات و آثار ارزشمند علمی
2- تلاش و خدمت صادقانه در جهت ارتقای سطح علمی دانش‌پژوهان از طریق تدریس در دانشگاه‌های کشور
ماده 8- نشان «پژوهش» به افرادی اعطا می‌شود که به جهتی از جهات ذیل منشأ ایجاد تحول اساسی یا خدمت کم سابقه شوند:
1- عرضه شیوه‌ها و روش‌های جدید تحقیق
2- مطالعات و تحقیقاتی که منشأ تغییر و تحول علمی باشد
3- یافتن شیوه‌های جدید تحقیق
4- انتقال تحقیقات بنیادی به زمینه‌های کاربردی
5- هر نوع ابداع، ابتکار، اختراع و اکتشاف مهم
ماده 9- نشان «لیاقت و مدیریت» به افرادی اعطا می‌شود که در مدیریت یا انجام فعالیت‌های شایسته و کمک رسانی به محرومان و مستضعفان و یا بهره برداری صحیح از امکانات و یا ارائه روش‌های بدیع، موفقیت استثنایی کسب نمایند.
ماده 10- نشان «عدالت» به کسانی اعطا می‌شود که به جهتی از جهات زیر در اجرای احکام و حدود الهی و برقراری حق و عدل در جامعه سهم موثر داشته اند و یا دارای سابقه قضایی و تفنینی شایسته باشند:
1- کوشش در تدوین علمی و فنی قوانین
2- سابقه درخشان در امر قضا یا تقنین
3- دفاع از حق و عدل و احقاق حقوق مردم
4- کشف و تعقیب جرائم
قوه قضاییه از طریق وزیر دادگستری افراد واجد شرایط رابه کمیسیون موضوع ماده (22) [2] معرفی می‌نماید تا به ترتیب مقرر اقدام کند.
ج- نشان‌های عمومی
ماده 11- نشان «سازندگی» به منظور ارج نهادن به کوشش‌هایی که در جهت سازندگی کشور انجام می‌پذیرد به افرادی اعطا می‌شود که در یکی از جهات ذیل تلاش چشمگیر داشته باشند:
1- توسعه عمران و آبادی کشور به ویژه در نقاط محروم
2- بازسازی نقاط آسیب دیده از جنگ و حوادث
3- ارائه طرح‌ها و برنامه‌های موفق عمرانی
4- افزایش کمی و کیفی محصولاتی که در رونق اقتصادی کشور نقش اساسی دارند
ماده 12- نشان «خدمت» به منظور تقدیر از خدمات انجام یافته در مسیر تحقق آرمان‌های جمهوری اسلامی به افرادی اعطا می‌شود که در زمینه‌های زیر موفقیتی چشمگیر کسب کرده باشند:
1- تلاش مستمر و صادقانه در انجام مسؤولیت‌ها و ارائه خدمات
2- مددرسانی به اقشار محروم و مستضعف
ماده 13- نشان «کار و تولید» به اشخاصی اعطا می‌شود که در صنعت یا کشاورزی به نتایج قابل توجه در یکی از زمینه‌های زیر دست یافته باشند:
1- افزایش توان تولید کشور از نظر کمی و کیفی
2- استفاده مناسب از امکانات فنی و منابع اقتصادی
3- طراحی یا اجرای طرح‌های مهم صنعتی و کشاورزی
4- ابتکار و نوآوری در زمینه بهبود شیوه‌های کار و تولید و افزایش بهره وری
5- بالا بردن سطح دانش فنی و حرفه ای
6- ایجاد بهترین روابط اسلامی و انسانی در محیط کار
ماده 14- نشان «شجاعت» به افرادی اعطا می‌شود که به واسطه برخورداری از این خصصیه والای انسانی در جهتی از جهات ذیل موفق گردند:
1- داوطلب شدن در انجام امور دشواری که برای کشور از حساسیت خاصی برخوردار است.
2- پذیرفتن مأموریت‌های خطیر دولتی یا وظایف مهم اجتماعی که با خطرات احتمالی همراه هستند.
3- استفاده بجا و شایسته از مجموعه نیروها و مهارت‌های بدنی در جهت نیل به هدفی والا
ماده 15- نشان «ایثار» به منظور تکریم این خصلت ارزنده ، به افرادی اعطا می‌شود که به جهتی از جهات ذیل ممتاز شناخته شوند:
1- جانبازی و ازخودگذشتگی در راه اهداف و مقاصد مقدس نظام اسلامی و به ویژه ایثارگران در دوران پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی و دفاع مقدس و ارائه خدمات برجسته در جهت ساختن کشور و یا حفظ و پیشرفت نظام مقدس جمهوری اسلامی[3]
2- تحمل خسارت‌های مادی برای ارائه خدمتی حساس و ضروری
3- ممارست در نیکوکاری‌های موثر اجتماعی و بنیانگذاری نهادهای خیریه و تأسیس موسسات علمی، تحقیقاتی و آموزشی در جامعه
ماده 16- نشان «تعلیم و تربیت» به منظور تأکید بر اهمیت فراگیری علم و ضرورت انتقال تربیت اسلامی در جامعه، به اشخاصی اعطا می‌شود که در امور ذیل ابراز لیاقت نموده باشند:
1- توسعه و انتقال علم و دانش و فن و حرفه
2- طراحی و اجرای شیوه‌های ابتکاری و موفق در امر تعلیم و تربیت
3- تلاش چشمگیر و موفقیت آمیز در مودب و متخلق نمودن تعلیم گیرندگان به آداب اسلامی و اخلاق پسندیده اجتماعی
ماده 17- نشان «فرهنگ و هنر» به کسانی اعطا می‌شود که فکر، ذوق و احساس خود را در راه بیان مفاهیم ارزشمند اسلامی- انسانی و اشاعه فرهنگ در یکی از جهات زیر به کار می‌گیرند.
1- اشاعه فرهنگ غنی اسلامی و پیرایش جامعه از فرهنگ منحط بیگانه
2- گسترش مبانی نظری و استدلالی معارف مذهبی
3- گسترش فرهنگ ملی و احیاء سنت‌های ارزشمند اجتماعی
4- ابراز خلاقیت و عرضه آثار بدیع هنری یا ادبی
5- بذل توجه خاص به میراث‌های فرهنگی، هنری یا ادبی کشور، به گونه‌ای که در احیاء، نگهداری و بهره برداری آن موثر باشد.
6- معرفی، شرح، تبیین، نقد و عرضه یکی از رشته‌های هنری یا ادبی در سطوح بین‌المللی
7- ابداع سبکی نو در یکی از رشته‌های هنری یا ادبی
8- ترویج فرهنگ ایثار و شهادت در جامعه
9- خلق آثار فرهنگی هنری شاخص و ارزشمند در جهت انتقال آرمان‌ها و ارزش‌های انقلاب اسلامی و دفاع مقدس به نسل‌های بعد[4]

ماده 18- به منظور ارج نهادن به مقام و منزلت زن در جمهوری اسلامی ایران علاوه بر برخورداری زنان از دیگر نشان‌ها، نشان «مهر» به زنانی اعطا می‌شود که در یکی از زمینه‌های زیر منشأ آثار ارزنده باشند: [5]
1- مشارکت سازنده و فعال در امور اجتماعی، اقتصادی و سیاسی
2- معرفی الگوی زن مسلمان در جامعه و تلاش برای تبیین و ترویج مبانی عقیدتی و اجتماعی آن
3- ارائه عملی الگوی مادر یا همسر نمونه به ویژه در میان مادران و همسران شهدا، جانبازان و آزادگانی که با فداکاری در حفظ و تحکیم خانواده، در زمینه‌های فرهنگی، آموزشی و یا پژوهشی خدمات برجسته‌ای را ارائه نموده باشند.[6]
4- ابراز شایستگی در عرصه‌های بین‌المللی به نحوی که موجب افتخار برای کشور و معرف شخصیت زن در جمهوری اسلامی ایران باشد.
ماده 19- نشان «ادب پارسی» به افرادی تعلق می‌گیرد که در یکی از زمینه‌های زیر دارای ویژگی یا تلاش چشمگیر باشند:
1- خلق آثار بدیع ادبی (اعم از نظم یا نثر)
2- احیای ذخایر ادبی ایران از طریق تحلیل و یا عرضه مناسب آن آثار
3- معرفی ادیبان و سخنوران گذشته به نحوی که در توانایی و رسایی زبان و ادبیات فارسی موثر باشد
4- فراهم آوردن موجبات آشنایی مردم جهان با زبان و ادب فارسی
ماده 20 - به برگزیدگان فرهنگستان‌ها نشان دولتی اعطا می‌شود. نوع و درجه نشان براساس ضوابط دولت توسط هیأتی که برگزیدگان را انتخاب می‌کند، تعیین می‌شود. [7]
د- تعداد و مزایای نشان تخصصی و عمومی
ماده 21- هر یک از نشان‌های تخصصی و عمومی دارای سه درجه‌اند که در هر سال حداکثر به تعداد ذیل اعطا می‌شود:
1- نشان‌های تخصصی درجه یک برای هر مورد : حداکثر (5) عدد
2- نشان‌های تخصصی درجه دو برای هر مورد: حداکثر (10) عدد
3- نشان‌های تخصصی درجه سه برای هر مورد: حداکثر (15) عدد
4- نشان‌های عمومی درجه یک برای هر مورد: حداکثر (3) عدد
5- نشان‌های عمومی درجه دو برای هر مورد: حداکثر (5) عدد
6- نشان‌های عمومی درجه سه برای هر مورد: حداکثر (7) عدد
تبصره-درصورت عدم اعطای حداکثر تعداد هر یک از نشان‌های تخصصی و عمومی در هر سال اعطای مجموع تعداد نشان‌های موضوع هر بند در پایان یک یا دو دوره ریاست جمهوری مجاز است[8].
ماده 22- دارندگان نشان از مزایای زیر برخوردار می‌شوند[9]:
الف: مزایای مادی
1- نشان عالی استقلال: 200 سکه بهار آزادی
2- نشان عالی آزادی: 200 سکه بهار آزادی
3- نشان‌های تخصصی و عمومی درجه یک : 100 سکه بهار آزادی
4- نشان‌های تخصصی و عمومی درجه دو : 75 سکه بهار آزادی
5- نشان‌های تخصصی و عمومی درجه سه : 50 سکه بهار آزادی
ب: مزایای غیر مادی
1- شرکت در مراسم و آیین‌های رسمی
2- چاپ نام و مشخصات دارندگان نشان در مجموعه‌های ادواری
3- نصب تصویر و لوح یادبود در شهرداری زادگاه یا موسسه و محل خدمت
4- اولویت در برخورداری از فرصت‌های مطالعاتی و دریافت امکانات لازم برای اجرای طرح‌های پژوهشی و تحقیقاتی
فصل دوم- کمیسیون بررسی پیشنهاد
ماده 23- رؤسای کمیسیون‌های دایمی هیأت دولت، موضوع ماده (6) آیین‌نامه داخلی هیأت دولت و رییس دفتر رییس جمهور به شرح زیر به عنوان اعضای کمیسیون بررسی اعطای نشان‌های دولتی تعیین می‌شوند: [10]
1- وزیر کشور: رییس کمیسیون سیاسی - دفاعی
2- وزیر امور اقتصادی و دارایی: رییس کمیسیون اقتصاد
3- وزیر علوم، تحقیقات و فناوری: رییس کمیسیون فرهنگی
4- وزیر دادگستری: رییس کمیسیون لوایح
5- رییس سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور: رییس کمیسیون امور اجتماعی
6- وزیر مسکن و شهرسازی: رییس کمیسیون امور زیربنایی، صنعت و محیط زیست
7- رییس دفتر رییس جمهور[11]
8- وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی[12]
9- معاون رییس جمهور و رییس بنیاد شهید و امور ایثارگران[13]
10-معاون علمی و فناوری رییس جمهور: رییس کمیسیون علمی، تحقیقاتی و فناوری
11-معاون اجرایی رییس جمهور[14]

فصل سوم- دفتر اعطای نشان‌های دولتی و وظایف آن
ماده 24- دفتر اعطای نشان‌های دولتی مستقر در دفتر رییس جمهور مسؤول هماهنگی امور مربوط به اعطای نشان‌ها و اجرای این آیین‌نامه در بخش مربوط به وظایف دفتر است.
ماده 25- وظایف دفتر اعطای نشان‌های دولتی عبارتند از:
1- انجام کلیه امور مربوط به طراحی، جنس، ساخت و نگهداری نشان
2- دریافت پیشنهاد اعطای نشان از وزارتخانه‌های ذیربط و تنظیم و تکمیل پرونده‌های مربوط و انجام مقدمات صدور حکم نشان و برگزاری مراسم رسمی
3- پیگیری دعاوی مربوط به استفاده غیر مجاز از نشان و هر نوع جعل در آن
4- پرداخت مزایای نشان به دارندگان آن، بر طبق این آیین‌نامه
5- جمع آوری اطلاعات از وزارتخانه‌های ذیربط درخصوص پیشنهاد استرداد نشان افرادی که شایستگی داشتن نشان را از دست می‌دهند و ایرانیانی که ترک تابعیت می‌نمایند و ارائه آنها به هیأت وزیران
6- تشکیل کمیسیون مذکور در این آیین‌نامه برای بررسی پیشنهاد اعطای نشان‌ها
تبصره- شکل و جنس نشان‌ها پس از تأیید رییس جمهور، ابلاغ و به مورد اجرا گذاشته شود.
ماده 26- کلیه وزارتخانه‌ها مشخصات کامل فردی و شغلی دارندگان شرایط دریافت نشان‌های «استقلال»، «آزادی» و «جمهوری اسلامی» و نیز کلیه نشان‌های تخصصی و عمومی را با ذکر درجه و دلایل اعطای آن، حداکثر تا پایان خرداد ماه هر سال به دفتر اعطای نشان‌های دولتی ارسال می‌نمایند.
مهلت مزبور برای سال 1369 تا پایان آذرماه می‌باشد.
ماده 27- زمان اعطا و نحوه استفاده از نشان‌های موضوع این آیین‌نامه و نیز چگونگی استفاده همزمان آن و نشان‌های خارجی در مراسم رسمی به موجب دستورالعملی خواهد بود که دفتر اعطای نشان‌های دولتی تنظیم می‌نماید.
ماده 28- نشان ایرانیانی که ترک تابعیت نمایند و افرادی که شایستگی داشتن نشان را از دست بدهند، به پیشنهاد وزیر ذیربط یا دفتر اعطای نشان‌های دولتی و تصویب هیأت وزیران از درجه اعتبار ساقط می‌شود و افراد مزبور از مزایای موضوع این آیین‌نامه محروم خواهند شد.
تبصره- استرداد نشان توسط دفتر اعطای نشان‌های دولتی انجام می‌گیرد. نشان‌های اعطایی به خارجیان در صورتیکه از درجه اعتبار ساقط شده باشند، مسترد شده تلقی و ملغی‌اثر می‌گردد.
این تصویب‌نامه جایگزین تصویب‌نامه شماره 114470/ت 926 مورخ 26/10/1368 می‌گردد.
.[1] اضافه شدن عبارت مهر بعد از عبارت فرهنگ و هنر موضوع تصویب‌نامه شماره 38518 مورخ 27/6/1373
[2]. براساس تصویب شماره 60268 مورخ 29/11/1381 ماده مذکور به ماده شماره 23 تغییر یافته است.
[3]. الحاق متن یادشده به انتهای بند (1) ماده (15) موضوع تصویب‌نامه شماره 51468/ت 35911ه‍ مورخ 6/4/1386
[4]. الحاق بندهای 8 و 9 به ماده 17 موضوع تصویب‌نامه شماره 51468/ت35911 ه‍ مورخ 6/4/86
[5]. الحاق متن یادشده به عنوان ماده (18) به آیین‌نامه و افزایش شماره‌های مواد بعد از آن به ترتیب یک رقم موضوع تصویب‌نامه شماره 38518 مورخ 22/6/1373
[6]. الحاق متن یادشده به ماده 18 موضوع تصویب‌نامه شماره 51468/ت/35911 ه‍ مورخ 6/4/86
[7]. الحاق متن یادشده به عنوان ماده 20 به آیین‌نامه و افزایش شماره‌های مواد بعد از آن به ترتیب یک رقم موضوع تصویب‌نامه شماره 60268 مورخ 29/11/1381
[8]. موضوع تصویب‌نامه شماره 259216 مورخ 24/1/1390 هیأت محترم وزیران.
[9]. اصلاح ماده 22 موضوع تصویب‌نامه شماره 45205 مورخ 5/10/1380
[10]. تعیین اعضای جدید کمیسیون بررسی اعطای نشانهای دولتی موضوع تصویب‌نامه شماره 33651 مورخ 21/7/1380
[11]. الحاق بند 7 به ماده 23 آیین‌نامه موضوع تصویب‌نامه شماره 27616/ت­100ه‍ مورخ 28/2/1387
[12] . الحاق بندهای 8 به ماده 23 آیین‌نامه موضوع تصویب‌نامه شماره 51468/ت 35911 ه‍ مورخ 6/4/1386
[13]. الحاق بندهای 9 به ماده 23 آیین‌نامه موضوع تصویب‌نامه شماره 51468/ت 35911 ه‍ مورخ 6/4/1386
[14]. الحاق بند 11 به ماده 23 آیین‌نامه موضوع تصویب‌نامه شماره 204900/ت­35971ه‍ مورخ 17/10/1390