مراقبت‌‌های قبل و بعد از جراحی سینوس‌ها

دکتر محسن نراقی، جراح و متخصص گوش و حلق و بینی، رییس انجمن تحقیقات جراحی راینولوژی، عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشكی تهران نوشت: جراحی‌‌های بینی و سینوس برای درمان طیف وسیعی از بیماری‌‌های مختلف مانند پولیپ‌‌های بینی، سینوزیت‌‌های مزمن، بزرگی شاخک‌‌های بینی، انحراف تیغه بینی، تومورهای بینی و سینوس، سوراخ شدگی تیغه بینی، تومورهای قاعده جمجمه، نشت مایع مغزی نخاعی، بیرون زدگی چشم در بیماری تیروئید، شكستگی‌‌های صورت، اختلالات و التهاب مجاری اشکی، آلرژی‌‌های بینی مقاوم به درمان طبی و بسیاری از بیماری‌‌های دیگر مورد استفاده قرار می‌‌‌گیرد.

بعضی از دلایل دشواری این جراحی‌‌ها

1.جراح اندوسكوپیك بینی جراح یك دست است و فقط با یك دست امكان به كاربردن ابزار را دارد چون با دست دیگر خود باید اندوسكوپ را نگه دارد درحالیكه در جراحی‌‌های لاپارسكوپی فرد كمك جراح باعث می‌‌‌شود تا جراح با دو دست خود آزادانه كار كند.2. منطقه بینی جزء پر خون ترین نواحی آناتومیك بدن است و كوچك‌ترین دستكاری در داخل بینی موجب خونریزی می‌‌‌شود. به همین دلیل است كه گاه بیش از هزار مرتبه جراح مجبور می‌‌‌شود تا اندوسكوپ را برای تمیز کردن از بینی خارج نموده، و دوباره وارد بینی كند كه لازمه آن حوصله بسیار زیاد جراح است.3. آناتومی سینوس‌‌ها و رابطه آن با قاعده جمجمه آناتومی بسیار متغیر و دشواری است و در هیچ دو انسانی این آناتومی با هم منطبق نیست. حتی آناتومی سمت راست و چپ همیشه متفاوت است. بنابراین جراح علاوه بر احاطه به آناتومی لازم است از تمام تفاوت‌‌های احتمالی آگاه باشد.4. مجاورت سینوس‌‌ها با چشم و مغز و عناصر حیاتی مانند شاهرگ اصلی مغز چنان درهم آمیخته است كه گاهی شریان اصلی مغز یا عصب بینایی به داخل سینوس برجسته شده و جراح باید با دید دقیق و توجه كامل، جراحی را به سرمنزل مقصود برساند، همانند فردی كه با تمرین زیاد می‌‌‌تواند بر روی یك طناب كه دو سر آن به دو آسمان خراش متصل شده است راه برود و به طرف دیگر برسد بدون اینكه به یک سمت (به داخل مغز) یا به سمت دیگر (به داخل چشم) سقوط .

با وجود تمام احتمالات فوق الذكر، دانش، مهارت و تجربه جراح در كنار رعایت دستورات و مراقبت‌‌های قبل و پس از عمل نه تنها از مشكلات و عوارض حین عمل جلوگیری می‌‌‌كند بلكه باعث می‌‌‌شود تا با به حداقل رساندن احتمال عود بیماری، بیمار كیفیت زندگی بهتری داشته باشد.در صورتی كه بهترین جراحی انجام شود ولی مراقبت‌‌های پس از عمل صورت نگیرد، ممكن است تمام زحمات جراح و ناراحتی‌‌هایی كه بیمار برای بهبود بیماری خود تحمل كرده به هدر رفته و با عود بیماری مجدداً عمل جراحی دیگری لازم شود.شاید بتوان گفت كه در جراحی‌‌های اندوسكوپیك بینی و سینوس تنها پنجاه درصد كار در اتاق عمل صورت می‌‌‌گیرد و پنجاه درصد بقیه مربوط به مراقبت‌‌های پس از جراحی است.این مراقبت‌‌ها شامل مراقبت‌‌های قبل از عمل و مراقبت‌‌های پس از عمل می‌‌‌شوند.

مراقبت‌‌های پیش از عمل جراحی

1. از مصرف داروهایی كه انعقاد خون را مختل می‌‌‌كنند مانند آسپرین، بروفن، دیكلوفناك، پیروكسیكام، پلاویكس، وارفارین و سایر دارو‌‌های با اثر ضد انعقادی حداقل ده روز قبل از جراحی خودداری شود.

2. استعمال دخانیات و در معرض دود سیگار، قلیان و پیپ بودن حداقل به مدت شش ماه قبل از جراحی اجتناب شود. سیگار و هر نوع دخانیات ترمیم بافتی پس از جراحی اندوسكوپیك را مختل كرده و احتمال عود را بالا می‌‌‌برند به طوری كه در مطالعات انجام شده در بین تمام عوامل مختلف سیگار در رأس عوامل منجر به شكست درمان شناخته شده است.

3. با توجه به اینكه یك سوم بیماران مبتلا به پولیپ بینی دچار آسم همزمان هستند لازم است این بیماران تحت نظر متخصص ریه به درمان آسم بپردازند تا هنگام جراحی آسم آن‌‌ها كنترل شده باشد.

4. در صورت ابتلا به هر عفونت ویروسی مثل سرماخوردگی، عمل جراحی باید حداقل به مدت سه هفته به تعویق افتد زیرا در این حالت، پر خونی بینی منجر به خونریزی بیش از حد در حین عمل می‌‌‌شود.

5. در موارد خاصی با تجویز پزشك جهت كم كردن التهاب پیش از عمل ممكن است دارو‌‌های آنتی‌بیوتیك و استروئیدی تجویز شود كه معمولاً چند روز قبل از عمل مصرف آن شروع می‌‌‌شود.

6. در تمام بیماران قبل از جراحی انجام دو اقدام تشخیصی ضروری است: اندوسکوپی تشخیصی و سی تی اسکن سینوس‌‌ها.

مراقبت‌‌های پس از عمل جراحی

با توجه به اینكه شایعترین علت انجام جراحی اندوسكوپیك بینی و سینوس، پولیپ‌‌های بینی به همراه سینوزیت مزمن است و این بیماری تمایل به عود زیادی دارد، مراقبت‌‌های پس از عمل نقش اساسی و كاهش عود پس از جراحی خواهد داشت.

1. موقع خواب سر كمی بالاتر از حالت عادی باشد. (می‌توان از دو بالش استفاده كرد)

2. از خالی كردن بینی با فشار (فین كردن) اجتناب شود چون این مسئله ممكن است موجب پاره شدن مویرگ‌‌ها و خونریزی بینی شود.

3. نشت خون به مقدار كم از سوراخ‌‌های بینی یا از پشت حلق طبیعی است ولی در صورتی كه میزان خونریزی زیاد باشد مثلاً موقع خم كردن سر، قطره قطره خون از بینی خارج شود و به اصطلاح خونریزی فعال وجود داشته باشد لازم است به پزشك معالج اطلاع داده شود تا اقدامات لازم جهت بندآوردن خونریزی صورت گیرد.

4. درصورت كاهش دید یا نشت مایع زلال از یك سوراخ بینی، به پزشك معالج اطلاع داده شود.

5. در هفته نخست پس از جراحی بررسی اندوسكوپیك اول صورت می‌‌‌گیرد. در این اندوسكوپی لخته‌‌های باقیمانده خارج شده و ترشحات گیر افتاده ممكن است ساكشن شود. در دو ماه ابتدایی پس از جراحی هر هفته اندوسكوپی تشخیصی در جهت هدایت روند ترمیم زخم‌‌ها در حفره‌‌های بینی و سینوس‌‌ها انجام می‌‌‌شود. پس از دو ماه فواصل اندوسكوپی‌‌های تشخیصی، هر دو هفته یك بار بتدریج به هر سه هفته، هر ماه، هر 6 هفته، هر 2 ماه انجام می‌‌‌شود تا به مرحله پایدار روند التیام برسد. هنگامی كه شرایط داخلی بینی و سینوس‌‌ها به وضعیت مطلوب برسد، اندوسكوپی‌‌های تشخیصی هر سه ماه، جهت حفظ و نگهداری حالت مطلوب و تجویز دارو بر اساس مشاهده وضعیت مخاطی بینی و سینوس‌‌ها صورت می‌‌‌گیرد. روند ترمیم زخم‌‌های داخل بینی و سینوس پس از جراحی اندوسكوپیك یك روند بسیار پیچیده و پر فراز و نشیب است و كوچكترین غفلت در مراقبت‌‌های پس از عمل كردن ممكن است موجب عود سریع سینوزیت مزمن و پولیپ شود. به همین دلیل است كه هر جراحی كه بیمار مبتلا به پولیپ بینی و سینوزیت مزمن را برای جراحی قبول می‌‌‌كند باید نسبت به انجام دقیق تمام مراقبت‌‌ها و اقدامات پس از عمل پایبند بوده و وقت و زمان كافی به این امر مهم اختصاص دهد و بیمار را در نیمه راه رها نكند. در صورتی كه یك جراحی اندوسكوپیك بینی و سینوس با اصول صحیح علمی و با رعایت تمام مراقبت‌‌ها صورت گیرد، می‌‌‌توان تا حد 90 درصد بیمار را در شرایط مطلوب حفظ كرد و احتمال عود را به زیر 10 درصد رساند.

6. یک اقدام مهم در تمیز نگه داشتن وكاهش التهاب حفره‌‌های بینی و سینوس‌‌ها، شستشوی بینی با محلول نمكی پس از هفته اول است. گاهی لازم می‌‌‌شود روزانه بیش از ده بار این كار انجام شود. به تدریج كه مقدار ترشحات كمتر می‌‌‌شود، نیاز به شستشو هم كمتر می‌‌‌شود. در روزهای اول می‌‌‌توان شستشو را با استفاده از یك سرنگ 20 سی سی كه سوزن آن برداشته شده است در حال ایستاده در دستشویی انجام داد. سر سرنگ را باید جلوی سوراخ بینی قرار داده و با فشار محلول نمكی را به داخل بینی وارد کرد. مایع برگشتی از راه بینی و یا دهان خارج می‌‌‌شود. همچنین می‌‌‌توان پس از شستن تمیز دست‌‌ها، مقداری محلول را روی دست ریخته و به آرامی به داخل بینی كشید. در این حالت بیشتر محلول از راه پشت حلق و از دهان خارج می‌‌‌شود. وسایل كمكی شستشوی بینی هم در داروخانه‌‌ها موجود است ولی مهم این است كه هر فرد به هر روشی كه برای او راحت تر و موثرتر است این كار را انجام دهد.

7. استفاده از اسپری‌‌های بینی با تجویز پزشك برحسب یافته‌‌های مشاهده شده در اندوسكوپی‌‌های تشخیصی، در مهار كردن روند التهاب و جلوگیری از عود پولیپ و سینوزیت مزمن موثر است. مقدار و نوع اسپری و مدت زمان استفاده از آن پارامترهایی هستند كه در اندوسكوپی‌‌های پس از عمل تعیین می‌‌‌شوند.

8. از شنا در استخر تا زمانی كه پزشك اجازه آن را نداده خودداری شود. كلر موجود در آب استخر به شدت برای مخاط بینی و سینوس‌‌ها تحریك كننده است.