چرا زنان به افسردگي نزديک‌ترند؟

دکتر محمد اربابي-روان‌پزشک و عضو هيات علمي دانشگاه علوم پزشکي تهران در هفته نامه سلامت نوشت: امروزه بيشتر خانم‌ها بيش از پيش فشارهاي رواني داخل و خارج خانه را تحمل مي‌کنند و بيشتر ممکن است دچار افسردگي يا مشکلات روان‌شناختي شوند. البته فيزيولوژي بدن آنها نيز از نظر هورموني، شرايط را براي بروز افسردگي و اختلال‌هاي خلقي مهيا مي‌کند. شواهد نيز نشان داده ميزان بروز افسردگي در خانم‌ها تقريبا 2‌برابر آقايان است. پس لزوم شناخت خلق و خوي خانم‌ها و توجه به تغييرات هورموني و اقدام به موقع اطرافيان مي‌تواند تا حدود زيادي سطح سلامت روان خانم‌ها را بالا ببرد. براي توضيح بروز افسردگي در خانم‌ها بايد از 3 ديدگاه بيولوژيک، روان‌شناختي و اجتماعي به آن پرداخت.

افسردگي زنان از منظر بيولوژيک

وضعيت هورموني در خانم‌ها به‌خصوص با تغييرهايي که قبل از قاعدگي، بعد از زايمان و در حول و حوش يائسگي در بدنشان ايجاد مي‌شود، احتمال بروز افسردگي را در آنها بيشتر مي‌کند. به عبارتي، تغييرات هورمون‌ها نظير ترشح استروژن و پروژسترون يا هورمون‌هاي اکسي‌توسين و پرولاکتين بر وضعيت روان‌شناختي خانم‌ها اثر مي‌گذارد. به طوري که استروژن با اثر بر سروتونين و گيرنده‌هاي آن و تغيير ترشح اندورفين مي‌تواند اثر کاهنده بر اختلال افسردگي داشته باشد. اکسي‌توسين و پرولاکتين نيز روي خلق اثر مثبت مي‌گذارند و کاهش پروژسترون باعث اضطراب مي‌شود.

افسردگي زنان از منظر روان‌شناختي

اختلال در روابط بين‌فردي، فشار افکار منفي و بروز درماندگي از دلايل روان‌شناختي‌اي هستند که عامل مهمي براي فراهم شدن زمينه افسردگي در خانم‌ها‌ محسوب مي‌شوند.

افسردگي زنان از منظر اجتماعي

سومين ريشه افسردگي در خانم‌ها‌، علل اجتماعي است که از مهم‌ترين آنها مي‌توان به موقعيت اجتماعي، جايگاه شغلي و تبعيض‌هايي که نسبت به خانم‌ها در جامعه يا دنيا وجود دارد، اشاره کرد. به عبارتي با گسترش شيوه زندگي صنعتي، خانم‌ها علاوه بر نقش باروري، چند مسئوليت ديگر همچون حضور در محيط کار بيرون از منزل و نيز مديريت امور منزل را به عهده گرفته‌اند و به مراتب نسبت به مردان حجم کار بيشتري را بايد انجام دهند. فارغ از مسئوليت‌هاي کاري و مديريت امور منزل، بارداري هم بار سنگيني است که طبيعت به عهده خانم‌ها گذاشته است. با توجه به نقش مهم خانم‌ها در خانواده و اجتماع و وظايف مهمي مثل بارداري و حفظ بقاي بشر که به آنها محول شده است، افسردگي‌شان، هزينه بيشتري را متوجه خانواده و اجتماع خواهد کرد. بنابراين توجه به حالت‌هاي رواني خانم‌ها و پيشگيري و درمان به‌موقع افسردگي‌شان باعث ارتقاي سطح بهداشت رواني خواهد شد. پيشگيري از افسردگي در خانم‌ها مهم است. مي‌توان با روابط اجتماعي قوي، ايجاد جايگاه مناسب شغلي و مهم‌تر از همه، درک و همدلي با آنها از افسرده شدنشان جلوگيري کرد.

انواع رايج افسردگي در زنان

خانم‌ها به 3 نوع افسردگي بيشتر مبتلا مي‌شوند؛ افسردگي ناشي از نشانگان پيش از قاعدگي، افسردگي ناشي از بارداري و زايمان و افسردگي ناشي از يائسگي.

نشانگان پيش از قاعدگي و افسردگي

حدود 10 درصد از خانم‌ها دچار اختلالات خلقي به نام نشانگان پيش از قاعدگي مي‌شوند. اين افراد در نيمه دوم دوره ماهيانه به‌دليل تغييرات سطح هورمون‌ها، تغييرات خلقي پيدا مي‌کنند. تغييرات خلقي به صورت گريه کردن زياد، حساس شدن، بدبيني، اضطراب و افکار منفي نسبت به حال و گذشته است که عملکرد فرد را تحت‌تاثير قرار مي‎دهد. گاهي برخي از افراد تغييراتي را در تمرکز، انرژي و اضطراب تجربه مي‌کنند. بعضي از خانم‌ها متوجه تغييرات خلقي ماهيانه هستند و به‌تدريج راه‌هاي مقابله با آن را آموخته‌اند، ولي بعضي از آنها اطلاعي از اين موضوع ندارند و در اين مواقع روابط بين‌فردي‌شان با ديگران يعني نزديکان و غريبه‌ها دچار تنش مي‌شود. چنين حالت رواني‌اي را در خانم‌ها بايد طبيعي فرض کرد و فقط وقتي علائم باعث اختلال در عملکرد فرد مي‌شود، به درمان نياز است. درمان توصيه‌هاي غيردارويي و دارويي است. توصيه به اينکه خانم‌ در اين مدت تغذيه مناسبي داشته باشد، مايعات کافي دريافت و حتما ورزش کند. داروها نيز شامل ويتامين‌ها و مکمل‌هاست که به آرامش اعصاب کمک مي‌کند.

بارداري و افسردگي

با تغييرات هورموني که در دوران بارداري ايجاد مي‌شود، بدن خانم‌ها تا حدي به کمک اکسي‌توسين و پرولاکتين در مقابل اختلالات رواني ايمن مي‌شود مگر اينکه سابقه اختلالات روان‌پزشکي را از قبل داشته باشند. در اين افراد احتمال دارد اختلالي که از قبل وجود داشته، تشديد شود. به همين دليل اگر خانمي افسرده است، بايد قبل از اقدام به بارداري، درمان شود چون ممکن است افسردگي در دوران بارداري به رشد جنين آسيب برساند.

مهم‌تر از دوران بارداري، دوران پس از بارداري است که به علت کاهش سريع هورمون‌ها، احتمال افسردگي در خانم‌ها بالا مي‌رود. نزديک به 70 درصد از خانم‌ها در روزهاي اوليه بعد از زايمان حالت ملال را تجربه مي‌کنند که به صورت گريه گهگاه و احساس غم تظاهر مي‌کند ولي اين حالت‌هاي رواني نشانه افسردگي نيستند و طي هفته اول پس از زايمان برطرف مي‌شود اما 10 درصد خانم‌ها دچار افسردگي اساسي مي‌شوند که لازم است درمان شوند.

يائسگي و افسردگي

در دوران يائسگي بعد از کاهش هورمون‌هاي زنانه و تغيير فيزيولوژي خانم‌ها، تغييرات خلقي مشاهده مي‌شود که معمولا به صورت زودرنجي، احساس گرگرفتگي و اضطراب است اما خانم‌هايي که سابقه افسردگي فردي يا خانوادگي دارند، بيشتر مستعد ابتلا به افسردگي هستند و در صورت ديدن علائم افسردگي در آنها بايد خيلي زود اقدامات درماني انجام گيرد. فعاليت روزمره خانم‌ها در زندگي خصوصي و در عرصه اجتماعي به ميزان زيادي احتمال بروز افسردگي در دوران يائسگي را کاهش ‌مي‌دهد.