فریاد دلواپسان در استانبول، دست همکاری در سفارت

به گزارش پارسینه، روز گذشته و پس از فراز و فرودهای گوناگون چهارساله و با گذر از شایعات قوی و ضعیفی که ماه‌ها فضای رسانه‌ای و حتی افکار عمومی کشورمان را با گمانه زنی‌های متعدد روبرو کرده بود، سفارت بریتانیا با حضور فیلیپ هاموند؛ وزیر خارجه دولت دیوید کامرون در تهران بازگشایی شد.

در طول مدتی که سفارت انگلیس در تهران فعال نبود و روابط سیاسی دوجانبه میان تهران - لندن تعطیل شده بود، سفارت سوئد در ایران به عنوان حافظ منافع بریتانیا اقدام به فعالیت می‌کرد. آنچه که در این بین و خصوصاً پس از بازگشایی مجدد سفارت بریتانیا در کشورمان حائز اهمیت بود٬ این است که اگر نگاهی سطحی و گذرا به تاریخ روابط میان ایران و انگلستان بیاندازیم به راحتی می‌توان منحنی روابط سیاسی و در سطوح دیگر مناسبات اقتصادی میان دو کشور را کاملاً لمس کرد و آن موقع است که می‌فهمیم برقراری رابطه میان بریتانیا و یا هر کشور دیگر به راحتی میسر نخواهد شد مگر با تدبیر به‌جا و افزایش قدرت چانه زنی در سطوح بین المللی.

ایران و انگلستان؛ تاریخ چالش‌ها

اگر کتاب رابطه چند دهه‌ای بریتانیا و ایران را ورق بزنیم متوجه می‌شویم چه چالش‌هایی میان دو کشور وجود داشته است. به عنوان مثال باید به رابطه و رسوخ انگلیسی‌ها در لایحه‌های سیاسی کشورمان در دوران قاجار اشاره کرد. همچنین در زمان دکتر مصدق در دهه ۵۰ میلادی و درست زمانی که وی تمامی فعالیت‌های خود را جهت ملی شدن صنعت نفت کانالیزه کرده بود، کمپانی‌های نفتی بریتانیا منافع خود را در خطر دیدند و دو سرویس اطلاعاتی سیا و MI۶ طرح برکناری مصدق را به سرعت نقطه‌گذای و نهایتاً اجرا کردند. حتی برای اثبات رخنه آنگلوساکسون‌ها در ایران، می‌توان به لشگرکشی قوای نظامی بریتانیا در زمان جنگ جهانی دوم به کشورمان اشاره کرد.

اما آنچه که در حالت کنونی مطرح خواهد بود٬ این است که آیا چالش‌های قبل از انقلاب موجب دگرگونی و افول روابط دیپلماتیک با بریتانیا را فراهم کرد٬ یا اینکه موضع دولت‌ها پس از وقوع انقلاب اسلامی بستر کاهش روابط را از بالقوه به بالفعل تبدیل ساخت؟

پیام‌های بازگشایی یک سفارتخانه

در روابط بین‌الملل و همچنین سیاست خارجی هر دولت - ملت، تاریخ سیاسی هر کشور نقش بسزایی در ترسیم خطوط مناسباتی یک کشور با کشورهای دیگر خواهد داشت. لذا از قدیم‌الایام غربی‌ها و اروپایی‌ها به دنبال ورود و حتی خط‌دهی در ایران بوده‌اند٬ اما اینکه امروز سفارتخانه انگلیس پس از آب شدن یخ روابط میان ایران و بریتانیا بازگشایی می‌شود و امور سفارت در حد کاردار تعریف می‌شود، امری است که شاید از لحاظ ظاهری اهمیت خاصی نداشته باشد اما از حیث ماهوی این سیگنال را مخابره می‌کند که همچنان انگلیسی‌ها تصویری از تسخیر سفارتشان در سال ۲۰۱۱ میلادی مصادف با سال ۱۳۹۰ را از یاد نبرده‌اند و در آنجا بود که ناقوس افول روابط با یکی از قطبهای اقتصای قاره سبز به صدا در آمد.

البته دلایل دیگری را هم می‌توانیم برای تنزل و تعطیل شدن روابط لندن - تهران برشماریم. یکی از این مسائل جنگ تحمیلی بود که یکی از فعالان این جنگ که در حمایت از صدام و البته به صورت پشت پرده‌ای برخاست، بریتانیای کبیر بود.

همچنین همگان به خاطر دارند که در سال ۲۰۰۴ و پس از اشغال عراق توسط نیروهای زمینی ایالات متحده و بریتانیا تعداد هشت ملوان بریتانیا که به گارد سلطنتی ملکه متعلق بودند توسط نیروهای نظامی کشورمان به مدت سه روز بازداشت شدن و سپس به کشورشان عودت داده شدند که این موضوع تا حدودی به یکی از محورهای تاریک شدن روابط طرفین تبدیل شد.

دولت سازندگی؛ تلاش برای عادی‌ساز رابطه‌ها

موضوع دیگر این است که باید روش و منش گفت‌وگو‌ها با دولت بریتانیا و تصمیم‌گیری برای ایجاد یک رابط مفید در زمینه‌های اقتصادی و سیاسی در ادوار و دولت‌های گذشته مورد بررسی قرار گیرد. در دوران سازندگی تلاش‌های زیادی برای عادی سازی روابط میان ایران و انگلیس صورت گرفت.

پس از قطع روابط سیاسی ایران و انگلیس در جریان حمایت دولت لندن از سلمان رشدی و انتشار کتاب ضداسلامی وی، نخستین تماس‌های دوجانبه تهران - لندن با آغاز دوران سازندگی و با شعار تنش‌زدایی و عادی سازی روابط زده شد. در سال ۱۳۶۹ و در پی تهاجم عراق به کویت، دولت انگلیس برای برقراری مجدد رابطه با ایران نیز تلاش خود را آغاز کرد. در شهریور‌‌ همان سال، روابط دو کشور در سطح کاردار بار دیگر برقرار شد. کاردار وقت انگلیس در تهران، در دیدار خود با محمود واعظی، معاون اروپا و آمریکای وزارت امورخارجه پیام کتبی جان میجر، نخست وزیر انگلستان خطاب به هاشمی رفسنجانی، رئیس جمهور وقت تسلیم کرد؛ در این پیام ضمن اظهار تمایل به توسعه روابط دوجانبه، نقطه نظرات انگلیس را در رابطه با بحران خلیج فارس تشریح کرد.

دولت اصلاحات؛ سفرا مشغول کار می‌شوند

در دولت اطلاحات هم تلاش‏‌های دولت برای عادی‌‏سازی دوباره روابط با اعضای اتحادیه اروپا از جمله انگلیس و بازگشت سفرای این کشور‌ها به تهران آغاز شد. از این رو در ۲۸ اردیبهشت ۱۳۷۸ روابط دو کشور مجدداً رو به افزایش نهاد.

در جریان دیدار رابین کوک و کمال خرازی وزرای امورخارجه وقت انگلیس و ایران در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل، روابط سیاسی دو کشور بدون آنکه ایران از فتوای تاریخی حضرت امام‏‌خمینی(ره) عقب‏ نشینی کند، به سطح سفیر ارتقا یافت. جک استراو، اولین وزیر خارجه انگلیس بود که از سال ۱۳۵۸ به ایران سفر می‌‏کرد که سه باردیگر به ایران سفر کرد.

دولت‌های نهم و دهم و تنزل روابط؛ سفرا کاردار می‌شوند

اما اوضاع در زمان به‌روی کار آمدن دولت نهم و دهم بسیار متفاوت‌تر بود. در سال ۱۳۸۵، تونی بلر نخست وزیر انگلیس، در یک سخنرانی تأکید کرد که «نگرش بریتانیا نسبت به ایران ملایم‌تر نشده است.»

شورای امنیت سازمان ملل نیز با تصویب قطعنامه‌ای در ۲۳ دسامبر ۲۰۰۶، تحریم‌هایی جدیدی را به دلیل برنامه هسته‌ای ایران بر کشورمان تحمیل کرد که انگلیس از نویسندگان پیش‌نویس این قطعنامه بود. از سمتی دیگر مناقشه تا جایی در دولت دهم بالا گرفت که در سوم آذرماه ۱۳۹۰ به دو فوریت طرحی رأی دادند که سطح روابط سیاسی ایران با انگلیس را به سطح کاردار کاهش ‌داد و روابط اقتصادی و بازرگانی را نیز به حداقل ممکن رساند.

دو فوریت این طرح با ۱۶۲ رای موافق در مقابل ۵ رأی مخالف به تصویب رسید که چهار روز بعد یعنی در ۷ آذر ماه ۱۳۹۰ مجلس با رأی اکثریت نمایندگان به طرح کاهش روابط ایران و انگلیس رأی داد. پس از آن‌ وزارت خارجه کشورمان برای اجرای این مصوبه مجلس، از سفیر انگلیس در تهران خواست خاک ایران را ترک کند. البته انگلیس در واکنش به این اقدام گفت که «واکنش قاطعانه‌ای» نشان خواهد داد.

تسخیر سفارت انگلستان؛ محکم‌کاری برهم خوردن روابط با انگلستان !

پس از تصویب این طرح از سوی مجلس شورای اسلامی، گروهی از دانشجویان ضمن تجمع در مقابل باغ قلهک و سفارت انگلیس در تهران، با به زیر کشیدن پرچم انگلیس و آرم سلطنتی این کشور، وارد باغ قلهک و سفارت انگلیس شدند که پس از این ماجرا رهبر انقلاب نسبت به این اقدام دانشجویان و عوامل آن انتقاد کردند.

دولت یازدهم؛ روابط آرام آرام از سر گرفته می شود ...

در دولت تدبیر و امید موضوع قدری متفاوت شد٬ به گونه‌ای که پس از امضای موافقتنامه وین در ۲۳ تیرماه سال جاری و همچنین صدور قطعنامه ۲۲۳۱ توسط شورای امنیت سازمان ملل، به یکباره ورق به نفع ایران در جامعه بین الملل برگشت و شش قدرت بزرگ جهان به راحتی دریافتند که قدرت ژئوپلیتیک ایران نه تنها در خاورمیانه بلکه در اقصی نقاط جهان افزایش پیدا کرده و به عنوان یک بازیگر جهانی شناخته شد.

اینکه امروز دیده می‌شود پس از ۱۲ سال مذاکره، هیات‌هایی از آلمان، فرانسه، ایتالیا و بریتانیا به جهت گسترش مناسبات سیاسی و اقتصادی و در موازات آن به جهت مشاوره گرفتن برای مقابله با تروریسم منطقه‌ای و فرا منطقه‌ای به تهران می‌آیند یا اینکه سفارتخانه‌ای در تهران بازگشایی می‌شود، امری کاملاً طبیعی بوده و به نوعی از عرف دیپلماتیک رایج در نظام بین الملل سرچشمه می‌گیرد.

برای اثبات این موضوع کافی است نگاهی به اوضاع فعلی کوبا انداخت. به طوریکه پس ۵۴ سال، مجدداً روابط میان هاوانا - واشنگتن از سر گرفته شد و سفارتخانه طرفین در دو کشور پس از نیم قرن دشمنی، مجدداً بازگشایی شد. این بدان مساله است که نمی‌توان لازمه و پارامتر ارتباط با دنیای بین الملل را نادیده گرفت یا اینکه مانند دولت دهم انشعابی در سیاست خارجی کشور به وجود آورد و از اروپا به سمت آمریکای لاتین نقل مکان کرد که در این‌صورت جزء انزوا و از دست دادن فرصت‌های مناسب چیزی نصیب کشور نخواهد شد.