تدبیر در برابر آمریکا در جنگ نفتکش ها؛فرصت از دست رفته،‌بیم آینده

پارسینه/مرتضی عباس زاده: خطر حمله نظامی همه جانبه ایالات متحده هرچند یک خطر بزرگ و بدون سابقه برای کشور بود، اما پیش از این نیز کشور تجربه درگیری نظامی محدود با ایالات متحده را داشت.

در سال 1367، ایالات متحده امریکا که کمتر از دوسال پیش، سال 1365، در حال فروش مخفیانه قطعات هواپیماهای نظامی و موشک های جنگی به ایران بود،‌ تا مرز بمباران بندر عباس به وسیله بمب افکن های B-52 پیش آمد. فاجعه ایرباس هما، حمله به سکو های نفتی، غرق شدن دو ناو جنگی ایران و صف کشیدن متحدان بین المللی پشت سر صدام از جمله پیامد های درگیری با امریکا بود.

درگیری با امریکا در سال 1367؛ با سال 1394 اشتراکات فراوانی دارد، برای نمونه در هر دو مورد این خوی مستکبرانه امریکا بود که با طمع به حقوق کشورمان تنش ها را آغاز ساخت. اما شاهکار تیم دکتر حسن روحانی در تقابل سال 1394، یک سوال دردناک را از عمق تاریخ باز می خواند:

فارغ از خوی مستکبرانه امریکا،‌ آیا این امکان وجود داشت که در دهه 60 نیز با تدابیر خاص و رعایت ظرایف دیپلماتیک و نظامی مانع از تقابل مستقیم نظامی امریکا با ایران شد؟

پاسخ هر چند تلخ، اما به نظر مثبت است. به عنوان اولین نشانه با بررسی، برخی حوادث کلیدی در طی نبرد نفتکش ها،‌ شکاف های عمیقی بین ایالات متحده و عراق آشکار می گردد.

شاید مهمترین این نشانه ها، حمله دقیق و فنی نیروی هوایی عراق به ناو امریکایی استارک بود. ناو استارک روز 27 اردیبهشت 1366، در آبهای نزدیک بحرین مورد هدف دو موشک اگزوسه شلیک شده از یک هواپیمای عراقی قرار گرفت. هرچند بعدها ادعا شد که این حمله به اشتباه صورت پذیرفته اما بررسی جزئیات دقیق حمله، آشکار ساخت که این یک حمله خاص و بسیار دقیق بود که علیه کشتی های تجاری و یا ناو های جنگی ایران سابقه نداشت.


در سال 2007، تحقیقات یک نشریه فرانسوی نشان داد که عراق برای این حمله، بر خلاف روند معمول، بجای استفاده از هواپیما های جنگنده میراژ یا سوپر اتاندارد که معمولا تنها یک موشک اگزوست حمل می کردند، از یک هواپیمای مسافربری تغییر یافته استفاده کرده بود. هواپیمای جت فالکن 50 تغییر یافته نیروی هوایی عراق، با پوشش غیرنظامی و با حمل دو موشک ضد کشتی می توانست از سد دفاع هوایی ناو استارک، که بر خلاف ناو های ایران قابلیت منهدم کردن موشک های کروز را دارا بود، عبور کند. با حمل و شلیک دو موشک ضد کشتی، بجای روند معمول شلیک یک موشک، حتی اگر ناو استارک موشک کروز اول را منهدم می نمود موشک دوم می توانست به ناو برسد.

علی رغم چنین شکاف های عمیقی بین ایالات متحده و عراق یک سلسله از عملیات های خاص باعث ورود ایالات متحده به نبرد مستقیم در برابر ایران گردید. در بازه خرداد تا شهریور سال 1366، تسخیر کشتی های باری کویتی الوتایه و المحرق توسط نیروهای نظامی ایران حساسیت های جهانی را بر انگیخت.

در بازه شش ماه بعد، نیرو های ایرانی با دستور ایست و بازرسی فیزیکی از کشتی های تجاری متعلق به آلمان غربی،‌انگلستان و حتی شوروی بر این حساست افزودند تا آنکه، در سیزدهم دی ماه 1366 با اشغال فیزیکی کشتی باری "پرزیدنت تیلور" تحت پرچم ایالات متحده امریکا مجبور به واکنش مستقیم گردید. بعد از بازرسی از این کشتی امریکایی، بار آن کتان تشخیص داده شد و به خدمه اجازه ادامه مسیر به سمت بندر فجیره در امارات داده شد.

بر خلاف حمله دور ایستا و سخت به کشتی های بین المللی، که مانند مورد ناو استارک، قابل انکار است و احتذار است، عمل تسخیر مستقیم این ناوها، با یاد آوری تسخیر لانه جاسوسی،‌ یک حرکت رادیکال و جسورانه تلقی می گردید. تا این نقطه و بازرسی از کشتی تجاری پرزیدنت تیلور، پاسخ دیپلماتیک و نرم امریکایی ها بسیار شایان توجه است.

برای مثال در دی ماه 1366، بیانیه وزارت دفاع توقیف کشتی های کویتی را زمینه ساز "سو تفاهم" معرفی میسازد. تا این نقطه قوانین داخلی امریکا از ورود نیروی دریایی امریکا برای محافظت از کشتی های غیر تجاری دیگر کشور ها بر حذر می داشت. اما با خاطره 13 آبان 58، و توقیف یک کشتی غیر نظامی ایالات متحده، کاخ سفید، علی رغم دغدغه های پایان جنگ سرد و عدم تمایل به ورود به یک گرداب بین المللی دیگر در این برهه، ناچار به ورود گردید.

پشتیبانی از عراق به وسیله کشتی هایی که محموله های نظامی را به کویت و سپس عراق می رساندند و ‌فروش نفت عراق به وسیله این تانکر ها قابل انکار نیست.

نه حق، بلکه وظیفه نیرو های مسلح، نیز برای مقابله با این شریان حیاتی عراق نیز قابل رد نیست. اما آیا درگیری مستقیم و نفر به نفر با کشتی های تمام دنیا تنها راه فنی برای این پاسخ بود؟ نه. بسیار پیشتر و در سال 1360 نیز نیروهای مسلح کشورمان در صدد مقابله با عقبه عراق در کویت برآمدند. دولت کویت ادعاهای مستندی از نوازش میدان های نفتی و پایگاه های مرزی خود توسط تیز پروازان ارتش جمهوری اسلامی ایران در این سال دارد.

علاوه بر این در این سالها با تمرکز تیزپروازان نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران (نهاجا) بر روی انهدام پست های برق عراق، تلمبه خانه های نفتی، جاده ها و پل ها و تاسیسات عراق اختلال های جدی در سیستم آماد و پشتیبانی داخلی عراق ایجاد گردید که حتی با وجود پشتیبانی خارجی بهره برداری از این تسهیلات را در داخل خاک عراق عملا غیر ممکن می نمود.

در ادامه و حتی تا سال 1365 که یک رشته عملیات "عجیب" از سوی نیروی هوایی ارتش شبکه عصبی پالایشگاه های عراق را مختل نمود، استراتژی ضربات هوشمند و "نسبتا پنهان" کارگر بود اما با ادامه جنگ و خرید تسلیحاتی عراق،‌ این برتری نهاجا آرام آرام به دلایل متعدد منجمله عدم ورود تجهیزات جدید (که از چین یا اقمار شوروی ممکن بود) فرو نشست. و ناچارای کرد آنچه نباید می کرد.

امروز شرایط کشور به طرز عجیبی شبیه خرداد 1366 است. در کنار موافقتنامه هسته ای با ایالات متحده، در سوریه،‌عراق و یمن پتانسیل های فراوانی برای درگیری های تلخ در پیش روی کشور است. در چنین برهه های حساسی، یک حرکت ظریف قلم خط مییان جنگ و صلح را ترسیم می کند و یک نکته فنی کوچک کشور را از گردنه های حساس به سلامت عبور می دهد.