حکم شرعی روزه گرفتن در قطب شمال و جنوب

به گزارش رسا، سوالی که در ذهن بسیاری از مسلمانان به ویژه جوانان در مورد مقوله روزه و ارتباط آن با زمان شکل می‌گیرد اینکه حکم روزه در مناطقی که شب و روز غیر متعارفی دارند مانند قطب شمال و جنوب و کشورهای نزدیک به این مناطق چیست. در برخی از کشورهای نزدیک به قطب فاصله اذان مغرب تا صبح تنها دو ساعت است. حال در این شرایط چگونه می‌توان به احکامی که بر اساس زمان مشخص شده اند مانند نماز و روزه امتثال کرد.


چند استفتاء مرتبط با نماز و روزه در این مناطق و پاسخ بعضی از مراجع را در ادامه می خوانید:



امام خمینی (ره): نماز ظهر و عصر در شب صحیح نیست، اگرچه برظهر افق های ما منطبق باشد و روزه در قسمتی از روز یا شب صحیح نیست، اگرچه بمقدار روز ما باشد. (تحریرالوسیله، ج 2،ص 638)

بیان ایشان در تحریر الوسیله، به معنای آن است در این دارد که در تمام سال که در قطب یک شبانه روز است، پنج نماز(هفده رکعت) بیشتر واجب نیست و روزه نیز در ماه رمضان در آنجا ساقط است.


حضرت آیت الله خامنه ای : مکلف باید در مورد اوقات نمازهای یومیه و روزه همان افق محل سکونت خود را رعایت کند ولی اگر روزه گرفتن بر اثر طولانی بودن روز غیر مقدور یا حرجی باشد، ادای آن ساقط و قضای آن (بعدا) واجب است. (ترجمه اجوبه الاستفتاآت، سوال شماره 357)


حضرت آیت الله سیستانی : احتیاط واجب این است که ملاحظه کند نزدیکترین جاهایی که شب و روز آن 24 ساعت است. نمازهای پنجگانه را بر حسب اوقات آن به نیت قربه مطلقه بخواند. اما در مورد روزه اگر می تواند باید در ماه رمضان به جایی برود که بتواند روزه بگیرد و اگر در ماه رمضان نمی تواند بعد از ماه مبارک رمضان در جای دیگر قضای آن را انجام دهد و اگر هیچ کدام برای او ممکن نیست نه در ماه رمضان و نه در غیر ماه رمضان به جای روزه بر او فدیه (کفاره عذر) واجب می‌شود. (منهاج الصالحین، آیت الله سیستانی، ج 1، ص 469 ، مساله 88)




حضرت آیت الله ناصر مکارم شیرازی: شماره رکعت‌های نماز در مناطقى که خورشید غروب نمى ‏کند، یا طول روز بسیار زیاد و خارج از متعارف مناطق مختلف دنیاست و یا قطب شمال و قطب جنوب فرق نمی کند فقط از نظر وقت باید اوقات نماز را با مناطق معتدله مقایسه و تعیین نمایند. یعنى اگر در مناطق معتدله (روى همان خطّ نصف‏ النهار) روزها در آن موقع 14 ساعت است و شبها 10 ساعت، به همان صورت نماز و روزه خود را تنظیم کنند؛ شرح بیشتر درباره این موضوع را در کتاب «معراج، شقّ ‏القمر، عبادت در قطبین» نوشته‏ ایم.


می‌توانند براى نماز و روزه، بلاد و شهرهاى متعارفه که شب و روز آنها تقریبا مساوى است (مثل مکه و مدینه) ملاک قرار دهند یعنى نماز ظهر و عصر را با آنها بخوانند و شش ساعت بعد نماز مغرب و عشاء را بخوانند و یازده ساعت بعد نماز صبح را بخوانند و روزه را هم به همین ملاک بگیرند.


اگر مسافر است مى‏توانند ملاک را وطن و شهر خود قرار دهند مثلاً اگر از تهران رفته‏اند (از طریق رادیو) با اذان ظهر تهران نماز ظهر و عصر را بخوانند و همچنین با اذان‏هاى دیگر وقت نماز صبح و مغرب و عشاء را تشخیص دهند و عمل کنند. (استفتائات جدید، ج‏2، ص: 73)




حضرت آیت الله جعفر سبحانی : چنانچه مکلفى در مکانى زندگى کند که 6 ماه از سال، روز و 6 ماه دیگر آن شب باشد، و یا سه ماه از سال روز و 9 ماه دیگر آن شب باشد و... بعید نیست که ملاک در نماز و روزه این فرد، سرزمینهاى متعارف و واقع شده میان دوقطب باشد و این فرد مخیر باشد که براى نماز و روزه هایش یکى از سرزمینهاى میانى را مبنا قرار دهد. اما احتمال سقوط نماز و روزه نسبت به این فرد بعید است، همچنان که احتمال سقوط روزه و وجوب نماز تنها یک روز و یک شب، بعید به نظر مى‌رسد. (مجله فقه اهل بیت، شماره30، تابستان1381،ص57 ـ 50، مقاله: نماز و روزه در قطب)




حضرت آیت الله فاضل لنکرانی(ره): اگر مسافر است مى‏توانند ملاک را وطن و شهر خود قرار دهد مثلاً اگر از تهران رفته‏اند (از طریق رادیو) با اذان ظهر تهران نماز ظهر و عصر را بخوانند و همچنین با اذان‏هاى دیگر وقت نماز صبح و مغرب و عشاء را تشخیص دهند و عمل کنند. (جامع‏المسائل آیت‏الله فاضل، ج 1، ص 77)



حضرت آیت الله سید محسن حکیم: احتمال سقوط نماز و روزه در این مناطق با ادله شرعی سازگارتر می نماید، هرچند که این احتمال خارج از موضوع است.


وی در جای دیگر می نویسد: احتمال سوم (از وجوب نماز یک روز و یک شب در طول سال)با ادله بیشتر موافق می نماید. (مستمسک العروه الوثقی، سیدمحسن طباطبایی حکیم ج 8، ص 480)



حضرت آیت الله سیدابوالقاسم خوئی(ره): در صورتی که ناچار از سکونت در آنجا باشد روزه بطور ادا ساقط و قضای آن واجب نمی شود هرچند احتیاط آن است که نماز و روزه را در هر 24ساعت بجای آورد، زیرا که ترک آن سزاوار نیست. (کتاب الصوم، السید الخویی، ص 145)



حضرت آیت الله سیدمحمدحسین فضل الله(ره): در مناطقی که شب و روز آنها چند روز و یا چند ماه طول می کشد، مکلف باید نمازهای پنجگانه را در هر 24ساعت بجای آورد و اختیار دارد که آنها را هرگونه و هر وقت که می خواهد انجام دهد، یا اینکه نزدیک ترین مناطق دارای شب و روز معمولی را معیار اوقات نماز خود قرار دهد، هرچند دومی بهتر است. المسائل الفقهیه، سیدمحمدحسین فضل الله، چاپ اول، بیروت، 1415ق، 190، مساله533.





سید محمدکاظم طباطبایی یزدی: ایشان نخستین فقیهی بشمار می رود که به این موضوع پرداخته است. و برای تعیین تکلیف نماز و روزه در مناطق قطبی چهار تکلیف احتمالی را مطرح می نماید:


الف)ملاک، سایر مناطقی است که شب و روز متعارفی دارند؛
ب)تکلیف نماز و روزه ساقط است؛
ج)روزه ساقط است و در مورد نماز هم در تمامی ماههایی که روز است تنها نماز یک روز و در تمامی ماههایی که شب است تنها نماز یک شب واجب است؛
د)ملاک وطن سابق است ـ اگر وطن سابقی داشته باشد.
ایشان از میان این احتمالهای چهارگانه، احتمال دوم و سوم(سقوط تکلیف و وجوب آن تنها در یک روز و یک شب در طول سال)را بعید دانسته و احتمال اول و آخر را نزدیک به ذهن اعلام می کند.



بطورکلی از جمع بندی نظرات علما می توان همان دیدگاه رعایت تکلیف براساس مناطق معتدله را استخراج کرد.