۲ میلیون تومان اجاره یک شب احساس ثروتمندی!

در لحظه ای که شما خم می شوید و در تلاشید جلوی خودرویی را بگیرید و خسته از یک روز پر تنش به خانه برگردید، به یکباره یک خودرو پورشه یا مازاراتی از مقابلتان عبور می کند و با سرعت زیادش تمام آبی را که به لطف نظارت و عملکرد شهرداری در چاله چوله های خیابان جمع شده به سر ورویتان می پاشد و شما سراپا خیس و گلی می شوید. در چنین لحظه ای بدیهی است خوشحال نخواهید شد؛ مقایسه میان خود پیاده و فرد پورشه سوار و چرایی این همه تفاوت اغلب نخستین نکته ای است که در چنین صحنه ای به ذهن فرد می رسد.

در این میان کم نیستند کسانی که تنها چند لحظه ذهنشان با چنین ماجرایی درگیر می شود و قادرند راحت تر از کنار موضوع عبور کنند. در مقابل اما کسانی هم که در برابر چنین نمایش ثروتی دچار احساس حقارت اقتصادی شده و امنیت روانی شان به خطر می افتد، کم نیستند. این درست نقطه آغاز بسیاری از چالش های اجتماعی است که پایانش رشد آمار جرم و جنایت در جامعه خواهد بود. اما چه اتفاقی در جامعه ما رخ داده که ثروتمندان و حتی طبقات اقتصادی متوسط جامعه در تلاشند داشته هایشان را به رخ هم بکشند. برای بررسی این موضوع سراغ حجت الاسلام عباس نصیری فرد، عضو کمیسیون سبک زندگی شورای عالی انقلاب فرهنگی رفته و با وی به گفت وگو نشسته ایم.

گرایش به تجملات در جامعه ما روز به روز بیشتر می شود. از نگاه شما دلیل به وجود آمدن این موضوع در زندگی اجتماعی مردم ما چیست؟

امروزه سبک زندگی حاکم بر جوامع بشری به طور کلی و سبک زندگی حاکم بر کشور ما به طور اخص، غربی است. این مساله حاصل تاثیر گذاری فناوری و زندگی برگرفته از تمدن غرب است. فناوری که امروز ما با آن سر و کار داریم راه و رسم زندگی مان را مشخص می کند. سبک زندگی غربی نیز بر پایه مصرف گرایی شکل گرفته است؛ زیرا در تمدن غرب نظام حاکم بر حوزه اقتصاد نظام سرمایه داری است. طبق این دیدگاه باید منافع سرمایه دار تامین شود تا او بتواند سرمایه گذاری کند و مردم از محصول آن استفاده کنند. از سوی دیگر باید چرخ کارخانه های این سرمایه داران بچرخد. همچنین عناصر تاثیرگذار بر زندگی مردم مانند رسانه های دیداری و شنیداری و مکتوب در دست سرمایه داران است. بر این اساس سرمایه داران برای تامین منافع اقتصادی خود سیستم زندگی اجتماعی، خانوادگی و فرهنگی مردم را به سمتی می برند که منافعشان تامین شود و این مهم با گرایش جامعه به سمت مصرف گرایی تامین می شود. دولت ها در عمل از سرمایه داران حمایت می کنند؛ زیرا معتقدند قوام اقتصادی کشور محصول انباشت سرمایه سرمایه داران است. مردم وقتی مصرف گرا شدند به سمت تنوع در مصرف می روند و تنوع در مصرف، تجملات و تشریفات را در پی دارد. اگر امروزه خرید های مردم را بررسی کنید، می بینید بسیاری از آنها بر اساس نیاز نیست و بیشتر بر مبنای میل است؛ یعنی کالا هایی را می خرند که در واقع نیاز آنچنانی ندارند، اما میلشان بر این است که آن کالا را داشته باشند ولو خیلی کارایی ندارد. تنوع طلبی که زیاد شد جامعه به سمت تشریفات می رود و مرحله بعدی چشم و همچشمی و تجملات است. بر این اساس ما در سبک زندگی در ریلی قرار می گیریم که تشریفات و تجملات جزو ضروریات زندگی می شود. این در واقع بر اساس مناسبات رفتاری در سبک زندگی غربی بوده که حاصل زندگی تجملاتی و تشریفاتی و در نهایت اضطراب در زندگی است. در مقابل اما در سبک زندگی ایرانی ـ اسلامی ضمن این که خبری از تجملات و تشریفات نیست، آرامش نیز وجود دارد. به طور نمونه وقتی ما براساس نیاز واقعی خرید کنیم دچار تشریفات و تجملات نمی شویم.

اصلاح الگوی مصرف که یکی از تأکیدات رهبر معظم انقلاب است نیز می تواند ما را به سمت و سوی سبک زندگی ایرانی ـ اسلامی سوق دهد. درست است؟

دقیقا، الگوی مصرف شاخص تأثیرگذار در سبک زندگی است و با ارائه آن به مردم، بقیه چیز ها به دنبالش خواهد آمد. اگر بخواهیم از تجملات و تشریفات که معضلی برای خانواده ها شده است جلوگیری کنیم، باید الگوی مصرفمان را تغییر دهیم و از سبک الگوی غربی به سمت الگوی ایرانی ـ اسلامی برویم. به طور مثال نوع گوشی های تلفن همراه و قابلیت های یک گوشی چند درصد مورد نیاز صاحب آن است؟ خیلی وقت ها چنین تناسبی را شاهد نیستیم و با وجود هزینه حداکثری برای یک گوشی، کارکرد حداقلی با آن را شاهدیم. این یعنی تجمل گرایی؛ البته درباره خودروها نیز به همین شکل است. در واقع ما با عدم تناسب نیاز با مصرف مواجهیم.

بر هم خوردن امنیت روانی جامعه بر اثر نمایش ثروت که یکی از مصادیقش جوانانی هستند که با خودرو های آخرین مدلشان در خیابان ها ویراژ می دهند، نیز می تواند سبک زندگی ایرانی - اسلامی و بنابه تعبیر رهبر انقلاب، امنیت روانی جامعه را متزلزل کند. به باور شما ریشه های شکل گیری چنین نمایشی چیست؟

ببینید در اینجا لازم است کمی دقیق تر وارد بحث شویم. فردی ثروت و سرمایه دارد و بر اساس توانش یک خودرویی خریده و سوار می شود. آیا نفس این که یک فرد پولش را دارد و خودروی گران قیمتی خریده است اشکال دارد؟ این مساله چه اثر بدی بر دیگران می گذارد؟ آیا این کار هنجار است یا ناهنجاری ؟ پاسخ به این پرسش ها بستگی به نگاهی دارد که مردم به چنین موضوعی دارند و دوم این که نیت این افراد از سوار شدن به چنین خودرو هایی چیست؟ فردی سوار یک خودروی مدل بالا شده که از استاندارد های بسیار بالایی برخوردار است. این بخش از موضوع را نمی توان به عنوان یک ناهنجاری تلقی کرد؛ اما روی دیگر ماجرا این است که این فرد با این خودروی گران قیمت توان مالی خود را به رخ دیگران می کشد. این نوع رفتار ها در واقع یک تبرج اقتصادی و نمایان کردن غرور و داشته های مالی است. از این زاویه که به موضوع نگاه کنیم با یک ناهنجاری مواجهیم و متاسفانه نوع رفتاری که این افراد در جامعه دارند و نوع نگاه مردم به آنها بیشتر از این منظر است. اگر صحنه عبور و تخلفات این افراد را در خیابان در نظر بگیریم، چند نفر از افرادی که شاهد این ماجرا هستند از رفتار یا تخلفات این افراد تاسف می خورند در مقابل چند نفر دچار غبطه می شوند؟

و دقیقا همین احساس غبطه است که منجر به شکل گیری احساس اجحاف و گاهی شیوع بزهکاری در جامعه می شود.

بله دقیقا؛ نوع نگاهی که مردم و جوانان به این افراد دارند بیشتر احساس غبطه است نه تاسف. در اینجا یک احساس حقارت اقتصادی در جوان مشاهده کننده به وجود می آید که چرا من چنین خودرویی نداشته باشم؟ این چرا ها خیلی از انگیزه ها و نیات را در این فرد ایجاد می کند که مقدمه ترویج خیلی از رفتار های منفی در جامعه خواهد شد.

مثلا چه رفتار هایی در پی این نمایش ثروت یا به تعبیر شما تبرج اقتصادی در جامعه شکل می گیرد؟

به طور مثال این جوان به جای فعالیت در تولید و کار و تلاش، به دنبال کاری است که یکشبه راه صد ساله را برود تا به یک سرمایه ای برسد. زیرا آن نمایشی که در خیابان برای او اجرا کردند چنین احساسی را در این جوان به وجود آورده است. چرا که او احساس می کند اگر بخواهد درست و باصداقت کار کند، حالا حالا ها به این هدف نمی رسد. بنابراین دنبال شغل کاذب می رود. اینجاست که رعایت خیلی از آداب و رسوم اقتصادی به لحاظ سبک زندگی ایرانی ـ اسلامی نادیده گرفته می شود. اینجا هدف، تمام وسیله ها را برای این جوان توجیه می کند. وقتی این فضا در جامعه ای ایجاد شود، طبیعتا ارزش ها به ضدارزش و ناهنجاری ها به هنجار تبدیل و نقش ها در زندگی عوض می شود. برای جلوگیری از چنین اتفاقی باید الگوی مصرف را اصلاح و بر اساس نیاز زندگی مان را مدیریت کنیم. در غیر این صورت چون سبک زندگی ما به سمت سبک زندگی غربی است و اساس زندگی غربی بر پایه مصرف گرایی است باید دائما بدویم و تجملات را افزایش دهیم و درنهایت هم بهره ای از زندگی نخواهیم برد.

بنابراین شما معتقدید کسب ثروت در فرهنگ ایرانی - اسلامی مذموم نیست اما با غلبه سبک زندگی ایرانی ـ اسلامی در جامعه، ثروتی که خود را به شکل خانه های مجلل و خودرو های میلیاردی نشان می دهد که گاهی با تخلفات سرعت غیرمجاز سلامت خود و امنیت روانی جامعه را دچار چالش می کنند، می تواند در خدمت تولید و ارتقای اقتصادی و اجتماعی جامعه دربیاید. به باور شما چگونه می توان جامعه را در چنین مسیری قرار داد؟

من این موضوع را با یک مثال می خواهم بیان کنم. به طور نمونه هر قدر سطح سواد و شغل خانم ها بالاتر می رود کمتر از طلا و جواهر استفاده می کنند، زیرا هر چه ذهن انسان بزرگ تر شود دنیای بزرگ تری برای خودش درنظر می گیرد و در آن دنیا برای نشان دادن خودش دنبال ابزار نمی گردد. در حالی که انسان هایی که دنیای کوچکی در ذهن خودشان درست کرده اند، برای نشان دادن خود دنبال ابزار بیرون از خود هستند. اگر ما این نگاه را در جامعه ایجاد کنیم که ذهن ها را برتر و بزرگ تر کنیم و فاصله های طبقاتی ذهنی در جامعه از بین برود، خیلی از مشکلاتی که در زمینه تشریفات و تجملات داریم از بین خواهد رفت.

فرق اساسی سبک زندگی ایرانی ـ اسلامی با سبک زندگی غربی چیست که با غلبه سبک زندگی غربی، شاهد این آسیب های اجتماعی هستیم؟

فرق بین سبک زندگی اسلامی و غربی در جهان بینی افراد است. در سبک زندگی اسلامی و جهان بینی آن نگرش بر این است که ثروت و سرمایه خود را به رخ دیگران نکشیم. نگاه بر اساس این فرمایش حضرت علی است که می فرماید «در معنویت نگاه به بالا دست خود و در مادیات به پایین دست خود نگاه کنیم». بر این اساس کسی که خودروی 30 میلیونی سوار می شود اگر به فردی که سوار خودروی 10 میلیونی می شود نگاه کند دچار غبطه نمی شود. بنابراین نوع نگاه ما به زندگی است که این دیدگاه ها را ایجاد می کند. جهان بینی و سبک زندگی اسلامی می گوید شما ثروت و سرمایه داشته باشید و از آن بهره ببرید اما در جمع آوری این ثروت و سرمایه باید رعایت یک سری هنجار ها و ارزش ها همچون حلال و حرام را داشته باشید. علاوه براین نباید این ثروت و سرمایه به هدف تبدیل شود، بلکه ابزاری است که می توانید از آن به نفع معنویات خود بهره بگیرید.

فرمایشی از پیامبر اسلام(ص) هست که می فرماید: «در آخرالزمان مردم به مرکب هایشان افتخار می کنند». در واقع ضدارزش ها به ارزش تبدیل می شود. همه انسان ها از تعریف و تمجید و شهرت خوششان می آید. البته نباید این فطرت و غریزه را رها کرد بلکه باید آن را مدیریت کرد. اگر این خصایص مدیریت نشود، هدف اصلی زندگی گم می شود. به همین خاطر فردی که به لحاظ شخصیت حقیقی خودش چیزی ندارد، برای نشان دادن خودش از ابزار های پیرامونی نظیر ثروت و سرمایه استفاده می کند. الان در تهران مرسوم شده که برخی افراد شبی دو میلیون تومان خودرو های گران قیمت را اجاره می کند تا دیگران او را پشت فرمان این خودرو ها ببینند.

آن حس غبطه ای که شما به آن اشاره داشتید خودش موجب تقویت چنین رفتارهایی نمی شود؟

بله دقیقا همین است. این جوان یک احساسی در درون خود دارد که با اجاره خودرو های لوکس می خواهد به آن پاسخ دهد. هر چند این پاسخ غلط است اما در واکنش به آن احساس شکل می گیرد. مشابه چنین رفتاری را در ازدواج ها می بینیم، گاهی دختر و پسرها اطلاعات غیر واقعی به همدیگر می دهند. این نیز بر اساس همین احساس است و افراد می خواهند خود را درجایگاه بالاتر معرفی کنند.

در واقع جوانان هر کدام با تغییر نگاه و ارزش ها به دنبال افرادی از طبقات بالاتر هستند و طبقات بالاتر نیز اغلب طبقات اقتصادی پایین تر از خود را نمی پذیرند و این مسأله خود مانعی بزرگ بر سر راه ازدواج جوانان قرار می دهد. این طور نیست؟

دقیقا. به بیان دیگر با توجه به نیاز های روحی و روانی که بر اثر غبطه به دیگران شکل گرفته است نگاه افراد به گونه ای تغییر می کند که ایده آلشان بر پایه مسائل ذهنی جدیدی که دارند شکل می گیرد؛ در نتیجه تشخیص کاذب در افراد ایجاد می شود و حقیقت ها را نمی بیند. در نهایت خروجی این مباحث فاصله از سبک زندگی ایرانی ـ اسلامی و درنهایت ناپایداری زندگی های مشترک و بالا رفتن آمار طلاق است.

گاهی مثال های خوبی مثلا در بحث صرفه جویی از سبک زندگی غربی زده می شود، با این تفاسیر این پرسش پیش می آید که سبک زندگی غربی خوب است یا بد؟ به عبارت دیگر کدام بخش از آن را باید پذیرفت و کدام بخش ها را رد کرد؟

ببینید اساس سبک زندگی غربی بر تفکر اومانیسم و تقدم منفعت فردی بر منفعت اجتماعی و گروهی است. این تفکر سبک زندگی کاملا آزادی را در اختیار افراد قرار می دهد؛ زیرا منفعت گراست. بر اساس این سبک زندگی باید به هر قیمتی به نیاز ها پاسخ مثبت داد. در برابر چنین دیدگاهی اسلام به مدیریت نیاز ها باور دارد نه پاسخگویی بی چون و چرا به آنها.

چون اساس تفکر غرب بر این اندیشه و جهان بینی استوار است، سبک زندگی آنها هم کاملا آزاد و در خیلی از حوزه ها بی بند و بار است. با وجود این غربی ها برای رسیدن به همین اهداف اومانیستی یکسری روش سازی و ساختارسازی هایی انجام دادند که علمی، عقلانی و اثرگذار است. به طور مثال در سبک زندگی غربی در بحث مدیریت زمان یا پرداختن به مطالعه ما شاهدیم که آنها عملکرد بهتری از ما داشته اند. کتابفروشی ها در کشور های غربی در فروشگاه های زنجیره ای قرار دارد. همچنین نظارت و اجرای قانون در این کشورها دقیق است وگرنه مردم این کشور ها آنچنان هم که مردم ما فکر می کنند قانون مدار نیستند. در کشور ما هم مشکل قانون نداریم، ما مشکل نظارت بر اجرای قانون داریم.

سبک زندگی غربی به دلیل درست نبودن مبنای اومانیستی و تقدم انسان محوری بر خدا محوری و در پی آن زندگی آزاد و بی بند و بار موجب شد تا آنها برای کنترل انسان ها در جامعه ساختارهای منظمی را طراحی کردند. برای نمونه برای شراب خوردن مکان هایی وجود دارد و اگر کسی در خوردن شراب زیاده روی کند، به او اجازه نمی دهند از این مکان ها خارج شود تا به حالت عادی برسد و به این ترتیب ناهنجاری های رفتاری او را کنترل می کنند. این در حالی است که در سبک زندگی اسلامی ما زندگی آزاد و بی قید و بند را نداریم. سبک زندگی اسلامی قائل به پیشگیری است. روان شناسی غربی قائل به درمان است اما روان شناسی تربیت دینی قائل به پیشگیری است.

رفتار شما در سبک زندگی اسلامی ناظر بر بازگشت و بازخورد شما نسبت به دیگر افراد جامعه است. به همین دلیل در این سبک ما مجاز به هر رفتاری نیستیم. این سبک سلامت زندگی را در تمامی حوزه ها تضمین می کند. در سبک زندگی اسلامی هدف، وسیله را توجیه نمی کند و مورد قبول نیست.

در اسلام از کلمه ای به عنوان حرام استفاده می شود و با این روش سلامت اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی را تضمین می کند؛ زیرا حرام باعث می شود تا رفتار ها نظام مند شود.

یعنی از طریق بازدارنده های درونی اسلام سعی می کند امنیت روانی، اقتصادی، اجتماعی و سیاسی را حاکم کند، ضمن آن که درباره بازدارنده های بیرونی و وظایف حکومت نیز ما در اسلام قوانینی داریم که می تواند امنیت کاملی را بر جامعه حاکم کند. این طور نیست؟

بله. اگر در جامعه به سبک زندگی اسلامی عمل شود، بازدارنده های درونی فعال می شود و جامعه را به سمت سلامت محور می برد.

وقتی بحث استفاده از کالا های داخلی و اصلاح الگوی مصرف هم می شود، مردم بیشتر به رفتار های مسئولان و گروه های مرجع جامعه توجه می کنند. چقدر گروه های مرجع از جمله مسئولان کشور در الگوسازی برای اصلاح الگوی مصرف و سبک زندگی تاثیر گذارند؟

حضرت علی(ع) می فرمایند «کونوا دعاه الناس بغیر السنتکم» مردم را به دین دعوت کنید با غیر از زبان. شکافی که بین برخی از مسئولان و مردم در بحث سبک زندگی ایجاد شده است به این معنا که مردم گفتار اخلاقی خوبی از مسئولان می بینند، اما رفتار اخلاقی خوبی نمی بینند. به عبارتی مسئولان و مدیران ما حرف های خوبی می زنند مثلا این که از اجناس خارجی استفاده نکنید، اما در زندگی خودش تا دلتان بخواهد از کالا های خارجی استفاده می کند. بدیهی است چنین سخنی اثر نمی کند. اینجا دیگر بحث شکاف نیست و بحث نفاق است. به طور مثال برخی مدیران کارخانه های خودروسازی ما خودرو های شخصی شان خارجی است نه خودروی تولید کارخانه خودشان. حضرت علی(ع) می فرمایند: «الناس علی دین ملوکهم» مردم در سبک زندگی شان نگاه به مسئولان و بزرگانشان می کنند. رمز موفقیت حضرت امام(ره) این بود که در بحث های اقتصادی سبک زندگی ایشان شبیه مردم عادی بود و امروزه رهبر معظم انقلاب هم همین گونه است. وقتی ابن عباس به حضرت امیر (ع) می گوید همه دارند نان گندم می خورند شما چرا نان جو می خورید؟ حضرت می فرمایند: ممکن است روزی فردی در این حکومت اسلامی که من حاکم آن هستم نان جو بخورد و من نمی خواهم در خوراک از او برتر باشم. این از آرمان های انقلاب ما نیز هست. طوری که در سال 58 و 59 برخی استانداران ما با دوچرخه سر کار می رفتند. فاصله بین مسئولان و مدیران با مردم موجب شده است مردم هم بخواهند در این سبک زندگی تشریفاتی از مسئولان خود عقب نمانند و به این سمت و سو کشیده می شوند.