گوناگون

گیاهان در قرآن( نخل)

پارسینه: و با آن برایتان كشتزار زیتون و نخلها و تاكستانها و هر نوع میوه برویاند، در این عبرتی است برای مردمی كه می اندیشند. (نحل/11)

نخل
نام قرآنی: نخل، نخیل

نامهای متداول: فارسی: نخل، خرما؛ عربی: نخل، تمر؛ عبری: تمر؛ اردو: خرم، كهجور؛ هندی، گجراتی، مراتی: پِند كهجور، بنگالی: كهجور؛ پنجابی: پِند؛ تلگو: كرجورو؛ كشمیری: كهریز؛ ملیالمی: انتها؛ سانسكریت:كرجور؛ تامیلی پریچای؛ انگلیسی:date-palm؛ فرانسوی:datte-dattier؛ ایتالیایی:dattero؛ لاتینی:palma؛ روسی:finik؛ اسپانیایی:palmera,datil؛ آلمانی:Dattelpalm ؛ یونانی:finiks khurmas

نام علمی:Phoenix dactylifera ( از تیره نخل Palmaceae , Arecaceae)

اشارات قرآنی
"ایود احدكم ان تكون له جنة من نخیل و اعناب تجری من تحتها الانهار له فیها من كل الثمرات و اصابهُ الكبر و له ذریة ضعفاء فاصابها اعصار فیه نار فاحترقت كذلك یبین الله لكم الایات لعلكم تتفكرون. ( بقره/266)"

"آیا ازمیان شما كسی هست كه دوست داشته باشد كه او را بوستانی ازخرما و انگور بوده باشد، و جویها در پای درختانش جاری باشد، و هر گونه میوه ای دهد. و خود پیر شده و فرزندانی ناتوان داشته باشد، بناگاه گردبادی آتشناك در آن بوستان افتد و بسوزد؟ خدا آیات خود را برای شما این چنین بیان می كند، باشد كه بیندیشید."

2- "وهوالذی انزل من السماء ماء فاخرجنا به نبات كل شیء فاخرجنا منه خضرا نخرج منه حبا متراكبا و من النخل من طلعها قنوان دانیة و جنات من اعناب والزیتون و الرمان مشتبها وغیرمتشابه انظروا الی ثمره اذا اثمر وینعه ان فی ذلكم لایات لقوم یومنون." (انعام/99)

"اوست خدایی كه از آسمان باران فرستاد و بدان باران هر گونه نباتی را رویانیدیم، و از آن نبات ساقه ای سبز و از آن دانه هایی بر یكدیگر چیده و نیز ازجوانه های نخل خوشه هایی سر فروهشته پدید آوردیم، و نیز بستانهایی از تاكها و زیتون و انار، همانند و ناهمانند. به میوه هایش آنگاه كه پدید می آیند و آنگاه كه می رسند بنگرید كه در آنها عبرتهاست برای آنان كه ایمان می آورند. "

3-"و هوالذی انشا جنات معروشات و غیرمعروشات والنخل و الزرع مختلفا اكله و الزیتون و الرمان متشابها و غیرمتشابه كلوا من ثمره اذا اثمر و اتوا حقه یوم حصاده ولا تسرفوا انه لا یحب المسرفین."( انعام/141)

"و اوست كه باغهایی آفرید نیازمند به داربست و بی نیاز از داربست، و درختخرماو كشتزار، با طعمهای گوناگون، و زیتون و انار، همانند، در عین حال ناهمانند. چون ثمره آوردند از آنها بخورید و در روز درو حق آن را نیز بپردازید و اسراف مكنید كه خدا اسراف كاران را دوست ندارد. "

4-"و فی الارض قطع متجاورات و جنات من اعناب و زرع و نخیل صنوان و غیر صنوان یسقی بماء واحد و نفضل بعضها علی بعض فی الاكل ان فی ذلك لایات لقوم یعقلون.( رعد/ 4)"

"و بر روی زمین قطعه هایی است در كنار یكدیگر و باغهای انگور و كشتزارها ونخلهایی كه دوتنه از یك ریشه رسته است یا یك تنه از یك ریشه و همه به یك آب سیراب می شوند و در ثمره، بعضی را بر بعضی دیگر برتری نهاده ایم. هر آینه در اینها برای خردمندان عبرتهاست."

5-"ینبت لكم به الزرع و الزیتون و النخیل والاعناب و من كل الثمرات ان فی ذلك لایة لقوم یتفكرون.( نحل/11)"

و با آن برایتان كشتزار و زیتون ونخلها و تاكستانها و هر نوع میوه برویاند، در این عبرتی است برای مردمی كه می اندیشند.

6-"و من ثمرات النخیل والاعناب تتخذون منه سكرا و رزقا حسنا ان فی ذلك لایة لقوم یعقلون." ( نحل/67)

و از میوه هانخلها و تاكها شرابی مستی آور و رزقی نیكو به دست می آورید، و خردمندان را در این عبرتی است.

7- "او تكون لك جنة من نخیل و عنب فتفجر الانهار خلالها تفجیرا."( اسراء/91)

"یا تو را بستانی باشد از درختانخرما و انگور كه در خلالش نهرها جاری گردانی."

8-"واضرب لهم مثلا رجلین جعلنا لاحدهما جنتین من اعناب و حففنا هما بنخل و جعلنا بینهما زرعا."( كهف/32)

برایشان داستان دو مرد را بیان كن كه به یكی دو تاكستان داده بودیم و بر گرد آنهانخلها و در میانشان كشتزار كرده بودیم.

9-"فاجاءها المخاض الی جذع النخلة قالت یا لیتنی مت قبل هذا و كنت نسیاً منسیاً".( مریم/23)

درد زاییدن او را به سوی تنهدرخت خرمایی كشانید. گفت ای كاش پیش از این مرده بودم و از یادها فراموش شده بودم.

10- "و هزی الیك بجذع النخلة تساقط علیك رطبا جنیاً."( مریم/25)

نخل را بجنبان تا خرمای تازه چیده برایت فرو ریزد.

11- "قال امنتم له قبل ان اذن لكم انه لكبیركم الذی علمكم السحر فلا قطعن ایدیكم و ارجلكم من خلاف ولاصلبنكم فی جذوع النخل و لتعلمن اینا اشد عذابا و ابقی."( طه/71)

"فرعون گفت: آیا پیش از آن كه شما را رخصت دهم به او ایمان آوردید؟ او بزرگ شماست كه به شما جادوگری آموخته است. دستها و پاهایتان را از چپ و راست می برم و بر تنهدرخت خرما به دارتان می آویزم. تا بدانید كه عذاب كدام یك از ما سخت تر و پاینده تر است."

12-" فانشانا لكم به جنات من نخیل و اعناب لكم فیها فواكه كثیرة و منها تاكلون."( مؤمنون/19)

با آن برایتان بوستانهایی ازخرما و انگور پدید آوردیم. شما را در آن باغها میوه های بسیاری است كه از آنها می خورید.

13- "و زروع و نخل طلعها هضیم."( شعراء/148)

و كشتزارها ونخلها با آن شكوفه های نرم و لطیف؟

14- "و جعلنا فیها جنات من نخیل و اعناب و فجرنا فیها من العیون".( یس/ 34)

"و در آن باغهایی ازنخلها و تاكها پدید آوردیم و چشمه ها را روان ساختیم."

15- "والنخل باسقات لها طلع نضید."( ق/10)

"ونخلهای بلند با خوشه های بر هم چیده."

16- "تنزع الناس كانهم اعجاز نخل منقعر."( قمر/20)

"كه مردمان را از زمین، همانند ریشه های از جای كندهنخل، بر می كند."

17-" فیها فاكهة و النخل ذات الاكمام."( رحمن/11)

"در آن میوه هاست ونخلها، با خوشه هایی كه درغلافند."

18- "فیهما فاكهة و نخل و رمان."( رحمن/68)

"در آن دو، میوه هست ونخل هست و انار هست."

19- "سخرها علیهم سبع لیال و ثمانیة ایام حسوما فتری القوم فیا صرعی كانهم اعجاز نخل خاویة."( حاقه/7)

"آن عذاب را هفت شب و هشت روز پی در پی بر آنان بگماشت . آن قوم را چون تنه های پوسیده خرما می دیدی كه افتاده اند و مرده اند."

20-"و زیتونا و نخلاً."( عبس/29)

"و زیتون و نخل."

در قرآن مجید نام بسیاری از میوه ها و درختان میوه آمده است. ولی نام نخل بیش از همه اینها تكرار شده است. كلمه نخل( جمع آن نخیل) و نخله در بیست آیه قرآن آمده است كه همه این آیات در این مورد نقل شد.

شایان ذكر است كه در هشت آیه نام نخل به تنهایی ذكر شده در دوازده آیه دیگر در جمع میوه هایی دیگر مانند زیتون، انار و انگور ذكر شده است. بجز كلمه نخل نام نوعی خاص از درخت خرما به نام لینة در سوره حشر/5 آمده است. در دو آیه( 53 و 124) سوره نساء كلمه " نقیر" آمده كه به معنای " گودیی بر پشت هسته خرما" می باشد؛ یعنی چیزی بی ارزش. " قطمیر" كلمه دیگری است كه در قرآن در سوره فاطر/13 آمده است نیز به معنای چیزی بی اهمیت است هر چند در لغت به معنای پوست نازك بین خرما و هسته آن می باشد. كلمه " نوی" در سوره انعام /95 را علامه عبدالله یوسف علی در ترجمه قرآن خود هسته خرما معنی كرده است هر چند بسیاری از دیگر مفسران آن را هسته هر نوع میوه ای می دانند. همچنین كلمه "عرجون" به معنی چوب هلالی شكل خوشه خرماست كه خشكیده و به شكل داس برآمده است كه در سوره یس/39 هلال ماه به آن تشبیه شده است. كلمات " حبل" و " دُسُر" را كه در سوره لهب/5 و قمر/13 به ترتیب آمده است علامه یوسف علی، لیف خرما معنی كرده است.

نام علمی درخت خرما " فونیكس داكتیلی فرا" از تیره نخل است ( كتاب نخلهای جهان از مك كورا). درخت خرما در زبان عربی " نخل" و میوه آن" تمر" نامیده می شود. هر چند در بسیاری از كشورهای عربی و آفریقایی كلمه هندی " كهجور" و كلمه فارسی " خرما" برای میوه این درخت كاربردی عام دارد.

تاریخ كاشت درخت خرما
تصور می شود كه پرورش و كاشت درخت خرما 6000 تا 8000 سال قبل در بین النهرین آغاز شد. احتمالاً هیچ درخت میوه دیگری در آن زمان بجز درخت خرما در جایی كاشته نمی شد و شاید به همین علت خرما همیشه با تمدن و فرهنگ بشری همراه بوده است. فونیكس اسم عمومی خرما همچنین نام پرنده ای افسانه ای ( ققنوس) است. نقل شده كه این پرنده چندین هزار سال قبل در صحرای كبیرعربستان وجود داشته است. سن متوسط این پرنده پانصد تا ششصد سال بود و پس از آن خود را می سوزاند و دوباره از خاكستر خودش برای دوره زندگی جدید ظاهر می شد. ادبیات یونان و روم قدیم پر از داستانهایی است درباره امكان ارتباط بین درخت خرما و ققنوس.

فواید درخت خرما
بنابر ضرب المثل كهنی عربی فواید درخت خرما به اندازه تعداد روزهای سال است. و ظاهراً نیز چنین است، زیرا خرما واقعاً فواید گوناگونی دارد. از چوب آن در بنّایی استفاده می شود و برگهای بزرگ آن( كه گاهی شاخه نامیده می شود) برای ساختن چندین كاردستی مانند بادبزن، طناب، چوبدستی، حصیر و غیره به كار می رود. بنابر سنتی قدیمی، عادت اعراب بر این بود كه در مراسم شادمانی همگانی برگهای درخت خرما را در دست می گرفتند و به صورت دسته هایی از معابر می گذشتند. هسته خرما اگر خیسانده و آرد شود غذای مناسبی برای دام می باشد. خرما علاوه بر آن كه میوه ای شیرین و لذیذ است بهترین ماده غذایی برای انسان است. خرما شامل بیش از 60% قند تبدیل شده و دكستروز به اضافه مقدار زیادی ساكاروز و پروتئین، پكتین، تانین، سلولز، نشاسته و چربی به نسبتهای متفاوت است(30). مقدار زیادی ویتامینهایA وB وC نیز در آن وجود دارد. به علاوه تركیبات معدنی آهن، سدیم، كلسیم، گوگرد، كلر و فسفر در خرما دیده می شود. خرمای خوراكی، مانند عسل، در ساختن شیرینی، نوشابه، شكر و شربتهای شیرین به كار می رود.

خرما از نظر پزشكی بسیار با ارزش است( دائرة المعارف پزشكی اسلام) آرام بخش و ملیّن و محرك قلب است و از فراموشی جلوگیری می كند. برای ناراحتیهای تنفسی به طور كلی و به ویژه برای تنگی نفس( آسم) مفید است. خرما لینت آور، مدِرّ و مقوی قویه باه است. و با توجه به تمام خواص و تركیباتش می توان آن را غذایی كامل و نیروبخش دانست. ضماد آرد هسته خرما برای شفای بیماریهای چشمی مخصوصاً ورم قرنیه و چشم درد مفید است. حضرت محمد(ص) برای حفظ سلامتی، مردم را به خوردن منظم خرما توصیه می كند. هر چند نقل شده كه یك بار حضرت علی (ع) را در دوران نقاهت از خوردن خرما نهی فرمود( كتاب سنن ترمذی) و این توصیه كاملاً بر پایه ای علمی استوار است زیرا خرما دارای الیافی غذایی است و كسانی كه دوره نقاهت را می گذرانند و معده ای ضعیف دارند هضم این الیاف برایشان مشكل است. بعضی از مفسران قرآن مانند مولانا عبدالماجد دریابادی اشاره كرده اند كه خرما برای زن باردار بسیار مفید است به همین جهت هنگامی كه حضرت مریم درد زاییدن گرفت برایش خرما آماده شد. ( سوره مریم/23-25)

قطع درخت خرما ممنوع!
خرما درختی دو پایه است یعنی درخت نر و ماده آن بر دو ساقه جداگانه می روید و گرده افشانی بین گلهای دو درخت سبب تولد میوه می شود. یك درخت خرمای نر برای گرده افشانی یكصد درخت ماده كافی است. باغ خرما نخلستان نامیده می شود كه به معنی واحه نیز می باشد. مشهور است كه اگر در نخلستانی درختان خرمای نر وجود نداشته باشد هیچ یك از درختان آن نخلستان میوه نخواهد داد. پیش از ظهور اسلام مردمان قبایل عربستان، درختان خرما مخصوصاً درختان خرمای نر قبایلی را كه با آنان دشمنی داشتند قطع و نابود می كردند. مسلمانان با این عمل قطع درختان مخالفت و آن را منع كردند. این گونه رفتار با درختان را فساد فی الارض می دانستند. حتی به هنگام جنگ به امیران لشكری دستور می دادند كه به مردم بی گناه آزار نرسانند و درختان سبز را نبرند. این حساسیت شدید نسبت به حفظ درختان اندیشه ای انقلابی بود و راهی عملی برای گسترش جامعه ای انسانی. یك بار، به هنگام مقابله با بنی نضیر، مسلمانان ناچار شدند درختان خرمای دشمن را ببرند تا پیشرفت نیروها را ممكن سازد. این عمل آنان را به شدت اندوهگین كرد. در آن هنگام بود كه آیه 5 از سوره حشر نازل شد و اندوه مسلمانان را تسكین بخشید و در شرایط دشوار اجازه انجام چنین كاری به آنان داد.

خرمای مرغوب
درخت خرما را سلطان واحه می نامند. مردم معتقدند خرمای خوب را وقتی می توان چید كه ریشه درخت در آب غوطه ور باشد و ساقه و برگ آن در معرض تابش آفتاب گرم تابستان. طول درخت خرما به 16 تا 20 متر می رسد. بر هر خرمابنی معمولاً یك شاخه می روید. اما گاهی در طبیعت دیده می شود كه چند شاخه از یك ریشه می روید. از دو نوع درخت: صنوان و غیر صنوان در قرآن در سوره رعد/4 نام برده شده است. سن متوسط درخت خرما حدود دویست سال است، اما درختان میوه دار خوب معمولاً عمری حدود یكصد سال دارند. درختان خرما از طریق دانه و هم از طریق پاجوش تكثیر می شوند و درختی كه به روش پاجوش تكثیر شده باشد خرمای بهتری می دهد. پاجوش معمولاً در پای درختان جوان می روید. درخت خرما درختی بلند است، اما ریشه های مستحكم آن گاهی تا عمق بیش از دو متر در زمین فرو نمی رود. درخت خرما از نظر ریشه در مقایسه با گیاهانی مانند گز( اثل) و خارشتر( الحاج) درختی ضعیف است . زیرا این هر دو گیاه به عمق تقریباً ده متر در زمین ریشه دارند. در سوره قمر /18-20 كه می گوید:" ما بر آنها( قوم عاد) در روزی نحس و طولانی بادی سخت فرستادیم كه مردمان را از زمین، همانند ریشه های از جای كنده نخل، بر می كند" اشاره ضمنی به این خصوصیت درخت خرما دارد.

ظرافت و زیبایی نخسلتانها منظره ای بدیع می آفریند. بسیاری از شاعران عرب و آفریقایی و حتی اروپایی وصف نخل را در اشعار معروف خود آورده اند. هومر در حماسه اودیسه كلمه تمر را برای نمایاندن زیبایی به كار برده است. چاسر و شكسپیر نیز در اشعار خود از نخل نام برده اند.

شرایط جغرافیایی كاشت خرما
از نظر جغرافیای گیاهی منطقه كاشت نخل، گستره ای است از غرب هندوستان تا شرق آفریقا. اما مهمترین ناحیه تولید این محصول عراق، عربستان، ایران و مصر می باشد . در ناحیه گجرات و پنجاب هند اخیراً پرورش چند نوع مرغوب نخل معمول شده است و امید می رود هندوستان در سالهای آینده از نظر تولید خرما خودكفا شود. هم اكنون واردات سالانه خرما به هندوستان در حدود شصت هزار تا هشتاد هزار تن است با ارزشی بالغ بر پانزده میلیون دلار. اهمیت خرما را می توان از این حقیقت درك كرد كه تقریباً نیم میلیون تن خرما در بازار جهانی خرید و فروش می شود. در آریزونا و كالیفرنیای امریكا درختان خرما در گستره وسیعی روییده اند. به علت اهمیت روز افزون خرما در جهان سازمان خواربار و كشاورزی ملل متحد( فائو) در سال 1357/1978 مؤسسه تحقیق و توسعه نخل را در بغداد تأسیس كرد.

از زمانهای بسیار قدیم بصره، شهر بندری عراق، مركز خرید و فروش دو نوع تمر بوده است. یكی تمر درخت خرما، كالای صادراتی مهم بصره و دیگری تمرهندی كه از هندوستان وارد می شود. تمرهندی در عراق و كشورهای خاورمیانه به عنوان ماده ای غذایی، به ویژه برای ساختن شربت معروف است. كلمه انگلیسیTamarind به معنای تمرهندی مشتق از كلمه عربی تمرالهند است.

حدود 60 گونه نخل در سرتاسر بخشهای گرمسیر آفریقا و آسیا وجود دارد. در هندوستان نخل جنگلی معمولی ترین گونه ای است كه به طور خودرو و هم به صورت پرورشی در سرتاسر این سرزمین دیده می شود و به آن " نخل هندی" یا " نخل خودرو" می گویند. از شیره این گیاه نوعی شكر زرد( گور) مرغوب تهیه می شود. برخی از دانشمندان بر این باورند كه درخت خرمای خاورمیانه گونه تكامل یافته این نخل هندی یا نخل جنگلی( نخل خودروی هندی) است. دلیل اصلی این نظریه آن است كه درخت خرمای خوراكی هرگز به صورت خودرو در هیچ نقطه ای از جهان مشاهده نشده است.

علاوه بر ارزشهای غذایی و طبی از نظر تاریخی و فرهنگی درخت خرما را می توان " لطفی الهی" نسبت به " آدمی" دانست و شاید به همین علت است كه در قرآن مجید به طور مكرر با احترام از آن یاد شده است. در چندین آیه از كتاب مقدس احترام به نخل دیده می شود. برای مثال در آیه 12 از مزمور نود و دوم كتاب مزامیر داود آمده است: " عادل مثل درخت خرما خواهد شكفت".

احادیثی درباره نخل
1- ابوبصیر(ره) روایت كرده :" ما به او، رسول خدا صلی الله علیه و آله ، كره و خرما هدیه كردیم زیرا او آن دو را با هم دوست داشت."( سنن/ ابن ماجه/ سنن ابن داود)

2- انس بن مالك از رسول خدا(ص) روایت كرده كه فرمود:" از خوردن غذای عشاء خودداری نكنید، حتی اگر شامل چند دانه خرما باشد. غفلت از خوردن غذای عشاء عمر را كوتاه می كند."( سنن، ابن ماجه)

3- محمد بن احمد ذهبی از رسول خدا(ص) روایت كرده كه فرمود:" اگر برایتان ممكن شد صبحانه را همراه خرما تناول كنید." (سنن/ نسایی)

4- محارب بن دثار از عمر روایت كرده كه رسول خدا(ص) فرمود:" مثل مؤمن مانند نخل است."( صحیح بخاری)

5- أمّ منذر روایت كرده كه زمانی رسول خدا(ص) به علی(ع) سفارش كرد كه زیاد خرما مخور زیرا به تازگی از بیماری شفا یافته ای و ضعیف هستی.( مسند احمد حنبل، سنن/ ابن ماجه)

6- جابربن عبدالله روایت كرده كه رسول خدا(ص) توصیه فرمود كشمش و خرما را با هم نخورید.(سنن/ ابن داود)

ارسال نظر

  • ناشناس

    آمین.

  • الهه غریب

    شباهت انسان ونخل1.هردوالبته دورارجون انسان اگربسوزند فقط خاکستر بر جا میماند 2.اگرسرهردو قطع شود البته دورازجون همه دیگر زنده نمیمانند 3.نروماده درخت نخل به هم محبت دارند3درخت خرما مانندانسان تحمل اب زیاد رانداره 4عمری شبیه انسان داره و....

اخبار مرتبط سایر رسانه ها
    اخبار از پلیکان

    نمای روز

    اخبار از پلیکان

    داغ

    حواشی پلاس

    صفحه خبر - وب گردی

    آخرین اخبار