تحلیل محتوای چهار روزنامه کیهان، جوان، شرق و اعتماد درباره مذاکرات هسته ای

اما بررسی این رسانه‌ها از شکل گیری دو قطبی پوشش مطالب منفی (علیه توافق اولیه) در یکسری از روزنامه‌ها و پوشش مطالب کاملا مثبت (موافق توافق اولیه) در یکسری دیگر از رسانه‌ها حکایت دارد در حالیکه کمبود مطالب حرفه ای، کار‌شناسی و اخبار دقیق به شدت در این موضوع احساس می‌شود.

وبسایت«خبرنگاران ایران» اقدام به تحلیل محتوای چهار روزنامه سراسری کشور در این موضوع کرده است که شامل روزنامه‌های «کیهان»، «اعتماد»، «جوان» و «شرق» می‌شود.این تحلیل شامل پوشش مطالب مربوط به مذاکرات هسته‌ای در فاصله انتشار این روزنامه‌ها از ابتدای هفته یعنی ۱۵ فروردین ۱۳۹۴ تا آخر هفته یعنی ۲۰ فروردین است.

این تحقیق رسانه‌ای به این سوالات پاسخ می دهد: میزان پوشش مذاکرات هسته‌ای توسط این رسانه‌ها چگونه بوده است؟ جهت گیری هر یک از آن‌ها چه ویژگی‌هایی داشته و چطور بوده است؟ چه نوع مطالبی در این رسانه‌ها منتشر شده است؟ آیا بیشتر مطالب خبری بوده است یا گزارش یا یادداشت یا گفت‌و‌گو و...؟ چه افرادی در مطالب منتشر شده در ارتباط با موضوعات هسته‌ای و توافق اولیه در هر رسانه برجسته شده‌اند؟ و در ‌‌نهایت این گزارش می تواند به این سوال پاسخ دهد که آیا روزنامه‌های بررسی شده به رسالت رسانه‌ای خود در این موضوع عمل کرده‌اند یا نه؟

در طول یک هفته در روزنامه‌های کیهان، جوان، اعتماد و شرق در مجموع ۲۹۱ مطلب در ارتباط با توافق اولیه هسته‌ای منتشر شده است که در این بین روزنامه اعتماد با انتشار ۹۱ مطلب در این حوزه در صدر قرار می‌گیرد و بعد از آن روزنامه اصلاح طلب شرق قرار دارد و در انتها روزنامه‌های کیهان و جوان با فاصله اندکی از یکدیگر قرار دارند.

از سوی دیگر نمودار میله‌ای به تفکیک تاریخ نشان می‌دهد که هر میزان از روزهای نخست این ماجرا دور می‌شویم میزان مطالب نیز کمتر می‌شود که به نظر طبیعی است اما در این بین روزنامه کیهان در روز ۱۵ فروردین خلاف روزنامه‌های دیگر مورد بررسی با هفت مطلب کمترین مطلب را در روز نخست بعد از تعطیلات درباره این موضوع منتشر کرده است.

چه تیترهایی؟

برخی تیترهای مطالب روزنامه کیهان درباره توافق اولیه هسته‌ای

- برد-برد نتیجه داد هسته‌ای می‌رود تحریم‌ها می‌ماند!

- دستاورد‌ها یا از دست داده‌ها؟!

- انفعال و بی‌برنامگی اقتصادی دولت با توافق هسته‌ای حل نمی‌شود

- توافق لوزان فرا‌تر از خواسته آمریکا بود

- دروغی دیگر از رسانه‌های زنجیره‌ای، خانواده شهدای هسته‌ای نامه حمایت از توافق لوزان را تکذیب کردند

- وزارت خزانه داری آمریکا: رفع فوری تحریم‌ها حقیقت ندارد

- عبور از خط قرمز‌ها

- تردید شرکت ملی نفت درباره لغو جدی تحریم‌ها

- علی رغم جوسازی برخی رسانه‌ها درباره نتایج مذاکرات، نرخ سکه و ارز چندان تغییر نکرد

- ۵ هزار بزرگ‌تر از ۱۹هزار!

- غافلگیری نشریات زنجیره‌ای از بی‌اعتنایی بازار به توافق لوزان

- ریچارد هاس: امتیازات مهمی گرفتیم اما لغو تحریم‌ها بلاتکلیف است

- رئیس جمهور: رقبای کم فکر و دشمنان ایران از توافق لوزان ناخشنودند!

- ظریف: روز تصویب قطعنامه روز اجرایی شدن توافق نیست!

- کاخ سفید: کنار گذاشتن تحریم‌ها از روز اول را عاقلانه نمی‌دانیم

- استدلال چهره اطلاعاتی اسرائیل در استقبال از توافق لوزان

- لاریجانی در دیدار نوروزی با کارکنان مجلس: مجلس از حرکت تیم مذاکره کننده حمایت می‌کند

تیترهای کیهان چه ویژگی‌هایی دارند؟

- استفاده از علامت‌های تعجب و سوال، یکی از ویژگی‌های مهم تیترهای کیهان در این موضوع و البته موضوعات دیگر است درحالی که استادان روزنامه نگاری استفاده از علایم و نشانه‌ها در تیتر را منع می‌کنند. کیهان با این نوع استفاده از علامت‌ها در تیتر به نوعی به مخاطب خود می‌خواهد القا کند که از گفته‌ای تعجب کرده است و یا از نظر او واقعیت ندارد. در واقع به جای اینکه اجازه بدهد مخاطب خودش تصمیم بگیرد به جای او تصمیم می گیرد و تعجب می کند.به طور مثال این روزنامه در عین اینکه می‌خواهد سخنان حسن روحانی را پوشش خبری دهد اما تیتری که انتخاب می‌کند اینگونه است: «رئیس جمهور: رقبای کم فکر و دشمنان ایران از توافق لوزان ناخشنودند!»

- یکی دیگر از ویژگی‌های تیترهای کیهان در این موضوع این است که در چند روز تیتر یک این روزنامه نقل قول‌ها یا گزارش‌های رسانه‌های بین المللی مانند نیویورک تایمز یا گاردین بود. این روند که در بخش خبرسازان بیشتر به آن پرداخته می‌شود، در سایر تیترهای این روزنامه در موضوع مذاکرات هسته‌ای مشهود است یعنی کیهان در این یک هفته ترجیح داده است بر اساس خط مشی‌ای که دنبال می‌کند نقل قول طرف خارجی یا رسانه‌های بین المللی را برجسته کند.

- روزنامه کیهان نکات ابهام دار سخنان امامان جمعه کشور مانند امام جمعه تهران یا قم را تیتر کرد خلاف روزنامه‌های اصلاح طلب که نکات مثبت و تشکر امامان جمعه را تیتر خود کردند.


برخی تیترهای روزنامه شرق درباره توافق اولیه هسته‌ای

- مساوی در لوزان

- تهران هشت صبح

- بيانيه لوزان از دريچه توييتر

- ١٣ سال هسته ای

- حل پرونده هسته‌ای نتیجه گفتمان اعتدال

- بیانیه لوزان؛ توافق حقوقی یا سیاسی بین‌المللی

- تمامی تحریم‌ها لغو می‌شوند، نه تعلیق

- تبریک حزب‌الله، خشم اسراییل

- شادی هسته‌ای؛ چرا و چگونه؟

- آغاز راه طولانى اميدوارى

- رئیس‌جمهوری آمریکا: توافق با ایران فرصتی است که تنها یک‌بار پیش می‌آید

- صدا و سیما در پوشش مذاکرات، منفعل است

- توافق نتوانسته است روند صعودی بازار ارز را متوقف کند

تیترهای شرق چه ویژگی‌هایی دارند؟

- به نظر می‌رسد شرق ترجیح داده است تا از تیترهای کوتاه و کاملا مثبت استفاده کند و شادی خود را از این توافق در تیتر‌هایش نمایان سازد. گرچه تیتری مانند «مساوی در لوزان» که در روز ۱۵ فروردین منتشر شد به آنطرف توافق هم اشاره دارد اما سنگینی تیتر‌ها به سمت تیترهای کاملا مثبت در حمایت از توافق است. این نوع تیتر زدن کاملا در نقطه مقابل روزنامه کیهان قرار می‌گیرد و از سوی دیگر در پوشش سخنان چهره‌های بین المللی، روزنامه شرق نکته‌های مثبت و همراه توافق را انتخاب کرده است درحالیکه در‌‌ همان سخنان، کیهان نقطه نظرهای منفی و علیه توافق را در تیتر برجسته کرده است.


برخی تیترهای روزنامه جوان درباره توافق اولیه هسته‌ای

- توافق به تابستان کشید

- خدعه امريكايي و مذاكرات هسته‌اي

- نبرد تفسيرها‌ سرنوشت توافق جامع را روشن مي‌كند‌

- روز شمار مذاكرات هسته‌اي در سال ۹۳

- بيانيه لوزان و دشواري‌هاي پيش رو

- رشد هسته‌اي بورس تهران

- عراقچي: همه تحريم‌ها همان مرحله اول لغو ‏خواهد شد

- اتحاد هم‌پيمانان امريكا براي سياه كردن بخش خاكستري توافق

- بيانيه لوزان زير سايه عهدشكني امريكايي

- چهره نظام سلطه را به بهانه يك بيانيه بزك نكنيد

- نصرالله: توافق هسته‌اي به نفع متحدان ايران است

تیترهای جوان چه ویژگی‌هایی دارند؟

- تیترهای روزنامه جوان هم منفی علیه مذاکرات و البته بیشتر علیه کشورهای خارجی است. از سوی دیگر برخی تیترهای مثبت هم در این روزنامه در مدت مورد بررسی استفاده شده است. البته در این روزنامه سنگینی تیترهای علیه مذاکرات و البته اطلاع رسانی درباره مذاکرات بیشتر به چشم می‌آید که در بخش جهت گیری‌ها به طور گسترده‌تر به آن پرداخته می‌شود.


برخی تیترهای روزنامه اعتماد درباره توافق اولیه هسته‌ای

- ديپلماسي خنديد

- فضيلت ديپلماسي در جهان ناآرام

- سالي كه نكوست از بهارش پيداست

- براي نعمت مذاكره‌كنندگان هسته‌اي بايد سجده شكر به درگاه الهي ساييد

- تاريخ به‌احترام اين مرد و يارانش خواهد ايستاد

- از تمجيدهاي جديد تا انتقادات هميشگي

- مذاكرات لوزان پلي براي توافق نهايي

- هيجان هسته‌اي در تالار حافظ

- دولت چگونه مي‌تواند از دلواپسي دلواپسان در پاي ميز مذاكره استفاده كند؟

- توافقي خوب براي ايران در راه است

- به تيم مذاكره‌كننده اعتماد داريم

- دولت تدبير و اميد و آتشي كه نعمت است

- تفاهم لوزان نقطه عطف تاريخ معاصر است

- پيشنهاد كارشناسان اقتصادي به دولت و مردم در سه ماه پيش‌رو

تیترهای اعتماد چه ویژگی‌هایی دارند؟

- تیترهای مورد بررسی روزنامه اعتماد در این یک هفته بیشتر جنبه مثبت و حمایت از مذاکرات داشته است. با کلمات و صفاتی مثبت که در تیتر زنی باید از آن پرهیز کرد اما در تیترهای روزنامه اعتماد مشاهده می‌شود.

- مقایسه تیترهای روزنامه اعتماد با روزنامه شرق دو روز بعد از انتشار بیانیه مطبوعاتی لوزان و پایان مذاکرات این دوره، نشان می‌دهد که تیترهای اعتماد کاملا مثبت و در راستای توافق و حتی حماسی و هیجانی است اما تیترهای شرق با وجود اینکه در برخی موارد مثبت است اما برخی تیتر‌ها هم جنبه اطلاع رسانی و یا کلی تر دارد. مثلا تیتر: «مساوی در لوزان» یکی از این موارد است.

علیه توافق اولیه یا موافق آن؟

از سوی دیگر بررسی های ما انتشار مطالب با رویکرد بی طرفانه خبر و اطلاع رسانی تنها در روزنامه جوان پررنگ‌تر است و سهمی بالا‌تر از ۵۰ درصد دارد.

رویکرد منفی یا حتی نقد گونه در هیچ یک از مطالب مورد بررسی روزنامه‌های شرق و اعتماد در این یک هفته مشاهده نشده است و سهم مطالب مثبت در روزنامه کیهان تنها یک درصد است.

برخی نکات در جهت گیری روزنامه‌ها به طور مصداقی‌تر

- روزنامه کیهان در روز یکشنبه ۱۶ فروردین بیشتر با تاکید بر گزارش‌های نیویورک تایمز و یا وزارت خزانه داری آمریکا، توافق اولیه لوزان را زیر سوال برد و به این طریق به اخبار جهت دهی منفی داد. این روند در روز دوشنبه ۱۷ فروردین هم ادامه پیدا کرد و تیتر یک این روزنامه بر اساس نوشته‌های روزنامه انگلیسی گاردین منتشر شد.

- روزنامه جوان در روز یکشنبه ۱۶ فروردین متفاوت تر از روز قبل به تحلیل بیانیه مطبوعاتی لوزان پرداخت و در گزارش‌هایی به طور تحلیلی تر و مقایسه‌ای‌تر این اتفاق را بررسی کرد. به طور مثال در روز یکشنبه این روزنامه گزارشی را با روتیتر «موضوع هسته‌ای آوردگاه تقابل‌های سیاسی داخلی نیست» منتشر کرد که به این موضوع اشاره دارد که هنوز تا تیر ماه برای نهایی شدن اتفاق‌ها زمان باقی است و یک متن مطبوعاتی ملاک قضاوت قرار نمی‌گیرد.

- روزنامه شرق در چند گزارش و گفت‌و‌گو به نقد عملکرد صدا و سیما درباره مذاکرات هسته‌ای پرداخته است. این موضوع در شماره روز سه شنبه ۱۸ فروردین روزنامه پررنگ‌تر است و در معدود دفعات از ابتدای هفته درباره مذاکرات هسته‌ای این روزنامه یک گزارش تحلیلی و تحقیقی منتشر می‌کند که آن هم به منظور نقد رسانه‌ای دیگر است.

- روزنامه اعتماد در روز یکشنبه ۱۶ فروردین در صفحه احزاب خود ستونی را به خبرهای کوتاه تبریک احزاب و شخصیت‌های سیاسی برای توافق اولیه لوزان اختصاص داد.

خبر، گزارش خبری یا تحلیلی، یادداشت، گفت و گو و یا طنز؟


درباره نوع مطالبی که در این چهار روزنامه درباره مذاکرات هسته‌ای لوزان منتشر شد، نتایج بررسی‌های ما نشان می‌دهد حجم مطالب در قالب خبر بیشتر از سایر گزینه هاست. البته مطالب خبری در این موضوع در دو روزنامه اصولگرای جوان و کیهان بیشتر دیده می‌شود. گزارش‌های خبری در هر چهار رسانه تقریبا به یک اندازه درباره مذاکرات هسته‌ای منتشر شده است اما رسانه‌های اصلاح طلب ترجیح دادند که تاکید ویژه تری روی انتشار یادداشت داشته باشند که به نظر می‌رسد برخی یادداشت‌ها به صورت شفاهی گرفته شده باشند.

مصاحبه در روزنامه‌های جوان و کیهان سهمی ندارد اما در روزنامه اعتماد بیشتر از این قالب استفاده شده است.

از سوی دیگر غیر از روزنامه جوان که سهم گزارش‌های تحلیلی آن ۱۳ درصد است، در سه روزنامه دیگر این نوع گزارش‌ها در موضوع مذاکرات هسته‌ای و بعد از توافق اولیه کمتر دیده شده است. در حالیکه به نظر می‌رسد پرداختن به این نوع گزارش‌ها می‌توانست برای مخاطب جنبه‌های مختلف توافق اولیه را روشن کند.

همچنین بررسی‌های مصداقی‌تر در این زمینه نشان داده است که کارشناسانی که در اعتماد یادداشت نوشته‌اند یا مصاحبه کرده‌اند با کارشناسانی که درروزنامه شرق حرف زده‌اند یا یادداشت نوشته‌اند در برخی موارد یکسان بوده اند.

از سوی دیگر روزنامه شرق در صفحه دیپلماسی خود به طور جامع بازتاب توافق لوزان را پوشش داده است که در بین روزنامه‌های مورد بررسی متفاوت است. این روزنامه یادداشت‌های منتشر شده در رسانه‌های بین المللی را ترجمه و بازنشر کرده است.

چه افرادی در مطالب مربوط به مذاکرات هسته ای برجسته شدند؟


نتایج این بررسی نشان می دهد که در روزنامه کیهان بعد از انتشار مطالبی بدون نقل قول، مطالب به نقل از چهره های بین المللی خارجی بیشتر در این رسانه اصولگرا برجسته شده است. تقریبا تمام نقل قول های طرف خارجی که توسط کیهان پررنگ شده، با جهت گیری علیه توافق اولیه هسته در این رسانه باز نشر شده است.

در روزنامه جوان مقام های اظهارات مقامات حکومتی درباره مذاکرات هسته ای برجسته تر شده است.

در دو روزنامه اصلاح طلب شرق و اعتماد، فعلان سیاسی و کارشناسان برجسته تر شده اند که بیشتر در قالب مصاحبه، یادداشت و یا خبر کوتاه، نقل قول های آن ها منتشر شده است.

منابع مطالب منتشر شده درباره توافق اولیه هسته ای کدامند؟


بررسی های ما در این بخش نشان می دهد که روزنامه کیهان بیشترین مطلب را بدون ذکر منبع آن منشر کرده است. از سوی دیگر روزنامه های اصلاح طلب اعتماد و شرق هم چند مطلب را بدون ذکر منبع آن درباره مذاکرات هسته ای منتشر کردند. به طور مثال روزنامه شرق در روز پنجشنبه ۲۰ فروردین مطلبی را با تیتر «حفاظت از دستاورد هسته‌ای مهم است» منتشر کرد که فاقد منبع بود.

روزنامه های شرق و اعتماد به نسبت روزنامه های جوان و کیهان، در مدت مورد بررسی مطالب تولیدی بیشتری در حوزه هسته ای داشتند. روزنامه جوان هم تقریبا نیمی از مطالبش به نقل از خبرگزاری ها و سایت های خبری در این زمینه بود و نیمی دیگر تولیدی رسانه.

در نهایت شاید یکی از مهمترین نتایجی که از این تحقیق حاصل می شود : رسانه های مورد بررسی بیشتر از آنکه ابعاد توافق هسته ای را به طور کارشناسی و تحقیقی برای مردم روشن سازند یا درباره آن اطلاع رسانی دقیق کنند، یا روش تشویق و ابراز خوشحالی را پیش گرفته اند و یا ابراز ناراحتی و عصبانیت کرده اند و عصبانیت یا رضایت خود از این ماجرا را در قالب خبرها و مطالب کاملا منفی یا کاملا مثبت در رسانه خود منتشر کرده اند.شاید برخی از رسانه ها فراموش کرده اند که کار روزنامه نگار اظهار خشم و عصبانیت یا اظهار شادمانی و پایکوبی نیست.

سارا محسنی