مجلس خبــرگان ، از اولین دوره تا امروز

به گزارش پارسینه ، پس از مرگ آیت الله مهدوی کنی رییس وقت مجلس خبرگان، بحث ها بر سر ریاست این مجلس داغ تر شده است. در حال حاضر آیت الله هاشمی شاهرودی، نایب رییس مجلس خبرگان ریاست آن را برعهده دارد تا انتخابات بعدی مجلس خبرگان رهبری، انتخاباتی که حرف و حدیث های آن ، از هم اکنون آغاز شده است.

اولین و آخرین زن

نخستین خبرگان، خبرگان قانون اساسی بود. پس از پیروزی انقلاب اسلامی، برخلاف نظر بعضی از گروه های چریکی و مسلمان چون سازمان مجاهدین خلق (منافقین)، رهبری انقلاب تاکید بر نوشتن قانون اساسی داشت.

در حالیکه گروه های دیگر بر این نظر بودند تا کشور به صورت نهادهای انقلابی اداره شود، امام خمینی رای به تدوین قانون اساسی دادند.

پیش‌نویس قانون اساسی که پیش‌تر به فرمان امام خمینی، توسط حسن حبیبی به نگارش در آمده بود، توسط شورای نگهبان و دولت موقت بحث و بررسی شد و در تاریخ ۲۴ خرداد ۱۳۵۸ در روزنامه‌های پرشمارگان منتشر گشت.

پس از تهیه پیش نویس قانون اساسی، گروهی از اعضای شورای انقلاب نظیر آقایان آیت‌الله طالقانی، بهشتی، هاشمی رفسنجانی، مهدوی کنی، باهنر، آیت الله خامنه‌ای، عزت الله سحابی و مصطفی کتیرایی اصرار داشتند که این پیش نویس مستقیما به همه پرسی گذاشته شود.

گروهی دیگری از اعضای شورای انقلاب نظیر؛ مهندس بازرگان، ابوالحسن بنی صدر، هاشم صباغیان، ابراهیم یزدی و احمد صدر حاج سیدجوادی با استناد به اظهارات امام خمینی مبنی بر تشکیل مجلس موسسان، اصرار داشتند که تدوین قانون اساسی روال دموکراتیک را پشت سر نهاده و در مجلسی مرکب از نمایندگان ملت مورد بررسی قرار گیرد و آنگاه جهت تصویب نهایی مورد همه پرسی قرار گیرد.

با وجود اینکه آیت‌الله خمینی ابتدا مخالف تشکیل مجلس موسسان بود و مایل بود که طرح پیش نویس قانون اساسی مصوب شورای انقلاب مستقیما به همه پرسی گذاشته شود، لیکن با پیشنهاد آیت‌الله طالقانی مقرر گردید تا مجلس خبرگان تشکیل و پس از بررسی نهایی پیش نویس قانون اساسی، حداکثر ظرف یکماه همه پرسی قانون اساسی برگزار شود.

مجلس خبرگان قانون اساسی، که پیش از این قرار بود مجلس مؤسسان نامیده شود، برای بررسی نهایی قانون اساسی طی انتخاباتی که در ۱۲ مرداد ۱۳۵۸ برگزار شد، تشکیل شد و ۷۵ نفر به نمایندگی آن برگزیده شدند.

در روز ۲۸ مرداد ۱۳۵۸، مجلس خبرگان قانون اساسی، با پیام امام گشایش یافت. با تلاش‌های آیت الله منتظری (رئیس) و آیت الله بهشتی (نائب رئیس) پس از سه ماه ، کار تدوین آن در ۲۴ آبان ۱۳۵۸ به پایان رسید. این قانون اساسی شامل ۱۲ فصل و ۱۷۵ اصل و یک مقدمه و موخره بود که در تاریخ ۱۲ آذر ۱۳۵۸ به تصویب نهایی ملت ایران رسید.

یکی از ویژگی های این مجلس حضور یک زن در میان نخبگان قانون اساسی بود، منیره گنجی اولین و آخرین بانویی بود که دراین مجلس عضو شد.

پس از آن دیگر هیچ زنی به مجلس خبرگان ورود نکرد. نکته بعدی نیز نفوذ و حضور آیت الله بهشتی بود. با وجود آنکه آیت الله منتظری ریاست خبرگان برعهده داشتند اما در واقع مسوولیت اصلی با آیت الله بهشتی بود و او بیشترین نقش را در ایفای تدوین قانون اساسی ایفا کرد.

سومین نکته این مجلس نیز حضور نماینده همه احزاب و گروه ها از حزب جمهوری اسلامی تا نهضت آزادی بود.

در رابطه با گنجاندن اصل ولایت فقیه در قانون اساسی، آیت‌الله منتظری و آیت‌الله بهشتی، آیت‌الله عبدالرحیم ربانی شیرازی و حسن آیت پافشاری می‌کردند. البته بعضی‌ها هم همچون آیت‌الله طالقانی و ابوالحسن بنی صدر مخالف بودند.

به هرحال پس از کش وقوس فراوان سرانجام در روز چهارشنبه، ۲۱ شهریور ۱۳۵۸، به فاصله دو روز پس از مرگ آیت‌الله طالقانی این اصل به تصویب مجلس خبرگان رسید.

سال های جنگ

نخستین مجلس خبرگان رهبری، در شرایطی تشكیل شد كه كشور در حال نبرد با حكومت عراق بود.

19 آذر 1361 مردم به پای صندوق های رای رفتند تا نخستین خبرگان خود را انتخاب کنند. نزدیك به هیجده میلیون نفر در این انتخابات شركت کردند. در این دوره 75 نفر از نمایندگان مجلس خبرنگان تعیین شدند وانتخاب بقیه نمایندگان به دور دوم كشید.

نخستین مجلس خبرگان رهبری که در واقع دومین مجلس خبرگان پس از مجلس خبرگان قانون اساسی بود در ساعت ۹:۱۰ دقیقه ۲۴ مرداد ۱۳۶۲ تشکیل شد و پیام امام خمینی در آن خوانده شد.

مهمترین اقدام مجلس اول خبرگان را باید در انتخاب مقام معظم رهبری به عنوان رهبر جمهوری اسلامی بعد از رحلت امام خمینی(ره) دانست.

آیت الله هاشمی رفسنجانی در خاطرات خود از روز 14 خرداد 1368 می گوید« حدود ساعت هشت و نیم صبح جلسه مجلس خبرگان آماده شد و رسمیت جلسه را به ریاست آیت‌الله مشکینی اعلان کردیم. ایشان صحبت کوتاهی کردند بحث‌های زیادی شد. بعضی‌ها طرفدار رهبری شورایی و بعضی خواهان رهبری فردی بودند. بعضی آیت‌الله خامنه‌ای و بعضی‌ها آیت‌الله [سید محمدرضا] گلپایگانی را مطرح کردند و برای شورا هم اسم‌هایی برده شد.

قبلا در مشورت‌های سران قوا و جمعی دیگر از بزرگان به این نتیجه رسیده بودیم که شورایی مرکب از آیات خامنه‌ای، موسوی اردبیلی و مشکینی رهبری را به عهده بگیرند ولی در مذاکرات، رهبری فردی رای بیشتری آورد.

آیت‌الله خامنه‌ای با رهبری فردی مخالفت کردند. من هم مخالف بودم. نوبت نرسید. ابتدا به پیشنهاد اعضای جامعه مدرسین [حوزه علمیه قم] که عضو مجلس خبرگان بودند، آیت‌الله گلپایگانی مطرح شد.

حدود 14 نفر به ایشان رای دادند. سپس پیشنهاد رهبری آیت‌الله خامنه‌ای مطرح شد. خود ایشان پشت تریبون رفتند و گفتند من با رهبری شورایی مطابق قانون اساسی موافقم و با رهبری فردی مخالفم.

پس چگونه نامزد بشوم؟ من که جلسه را اداره می‌کردم، گفتم اکنون با رای خبرگان، رهبری فردی قانون شده و چاره‌ای نیست. سرانجام آقای خامنه‌ای با 60 رای از 74 عضو حاضر رای آوردند و مساله به این مهمی به این خوبی حل شد.»

رد صلاحیت ها

دومین دوره مجلس خبرگان رهبری در فقدان بنیان گذار جمهوری اسلامی برپا شد. این دوره با اعتراضاتی نسبت به ردصلاحیت ها بر پایه دو اصل نظارت و روند بررسی صلاحیت ها روبرو بود چنانچه برخی اعضای خبرگان دوره اول چون صادق خلخالی در این دوره رد صلاحیت شدند. سومین دوره خبرگان رهبری نیز از بحث های مربوط به رد صلاحیت ها به دور نبود.

چهارمین دوره مجلس خبرگان رهبری نیز از حواشی انتخاباتی به دور نبود. این دوره از انتخابات را باید صحنه رقابت طرفداران هاشمی رفسنجانی و مصباح یزدی دانست این درحالی بود که جامعه روحانیت مبارز و جامعه مدرسین حوزه علمیه قم در تلاش برای بستن فهرست مشترک خود بودند و هر دو این شخصیت در قالب این لیست تعریف می شدند، اما به یکباره ارائه لیستی از سوی هواداران آیت الله مصباح یزدی و اصرار آنها به علنی کردن مخالفت‌شان با هاشمی رفسنجانی، شرایط جدیدی را برای سایر روحانیون ایجاد کرد و کار را بر جامعتین دشوار ساخت.

اما رقبای هاشمی رفسنجانی یک اشتباه محاسباتی کردند. آنها بر این گمان بودند چون هاشمی نتوانسته در انتخابات ریاست جمهوری رای کافی کسب کند پس در انتخابات خبرگان هم نمی تواند. اما مردم تهران نشان دادند که به هاشمی رفسنجانی اعتماد بیشتری دارند و او رای نخست را کسب کرد.

چه کسی رییس می شود

پس از فوت آیت الله مشکینی در سال 86، آیت الله هاشمی رفسنجانی به ریاست این مجلس رسید اما اتفاقات پس از سال 88 و رقابت های درونی این شورا، آیت الله را مجبور به کناره گیری از پست ریاست کرد. او برای دور بعد کاندیدای ریاست نشد و این پست به آیت الله مهدوی کنی رسید که با رای اعضای مجلس به ریاست رسید. پس از فوت آیت الله مهدوی کنی، آیت الله هاشمی شاهرودی که نایب رییس اول مجلس خبرگان بود ریاست مجلس را برعهده گرفت .

حالا این روزها بازار شایعات وبحث ها بر سر رییس دور بعدی خبرگان داغ تر شده است. مجلسی که پیش از تمامی مجالس عمر کرد وارد دور جدیدی خواهد شد. سال آینده انتخابات مجلس خبرگان همزمان با انتخابات مجلس شورای اسلامی برگزار می شود.

از هم اکنون خط و نشان های انتخاباتی شروع شده است. آیت الله هاشمی رفسنجانی اعلام کرده که علاقه ای به ریاست این مجلس ندارد مگر آنکه بعضی ها بخواهند نامزد بشوند.

آن بعضی ها که آیت الله نام می برد قطعا کسی جز آیت الله مصباح یزدی نمی تواند باشد. رقابت این دو آیت الله سالها هست که آغاز شده و بیشترین نمود آن را می توان در سایت این دو نفر و در نقل خاطرات انقلاب دید. اما به نظر می رسد اگر گزینه ریاست مجلس فردی مانند آیت الله هاشمی شاهرودی باشد شاید هاشمی تمایل چندانی به پست ریاست نداشته باشد.

به نظر می رسد هاشمی شاهرودی می تواند چهره ی بینا بینی برای این پست باشد، هرچند که حضور او در خانه محمود احمدی نژاد برای تسلیت فوت مادر او نیز نگرانی هایی را برای بعضی از جریان های سیاسی بوجود آورده است.

در نظر سنجی اخیری که در پارسینه با عنوان ((کدام یک رئیس مجلس خبرگان خواهد شد؟)) بین 14 هزار نفر از شرکت کنندگان حدود 70 درصد به ریاست اکبر هاشمی رفسنجانی بر مجلس خبرگان رهبری رای داده اند و سی درصد باقی مانده نیز هاشمی شاهرودی را به عنوان رئیس مجلس خبرگان انتخاب کردند.