سرانجام اخبار ضدونقیض درباره سلامت مواد خوراکی

به گزارش پارسینه، شیر بخوریم یا نخوریم؟ آبمیوه بخوریم یا نخوریم؟ برنج بخوریم یا نخوریم؟ آب لوله‌کشی بخوریم یا نخوریم؟ مرغ بخوریم یا نخوریم؟ و. . . تعدادشان کم نیست، صحت هر کدام‌شان هم می‌تواند ایمنی غذایی را به خطر بیندازند. از اخبار آلودگی برنج گرفته تا شیر، از آلودگی آب تا سبزیجات. از محصولات فرآوری شده تا دام و طیور. گروهی تاییدشان می‌کنند و عده‌ای دیگر تکذیب. کمتر کسی هم از سرانجام‌شان اطلاعی دارد. نمونه‌هایش در همین چند سال کم نبوده است.

تولید بیشتر، کیفیت کمتر
هرچند در دهه‌های اخیر آلودگی‌های میکروبی و انگلی تا حدود زیادی کنترل شده، اما با گسترش تکنولوژی و افزایش مصرف افزودنی‌ها، آفت‌کش‌ها، آنتی‌بیوتیک‌ها و هورمون‌ها، آلودگی‌های شیمیایی در تولید مواد غذایی در کشورهای در حال پیشرفت، تاثیر زیانباری بر سلامت انسان‌ها دارد و کارشناسان بهداشتی نسبت به عوارض خطرناک آنها همواره هشدار داده‌اند.

نظارت مستمر
اما چه کسی ناظر بر کیفیت مواد غذایی است؟ وزارت بهداشت؟ سازمان غذا و دارو؟ استاندارد؟ چه سازمانی فراتر از دولت یا اتحادیه‌ها می‌تواند بر تخلفات احتمالی نظارت کند؟
مروری بر ماجرای گوشت‌های وارداتی آلوده، سوسیس و کالباس‌هایی با محتویات نه‌چندان خوشایند، شیر حاوی روغن پالم و ده‌ها مورد دیگر، شاهدی بر این مدعاست که نظارتی جدی بر مواد غذایی وجود ندارد. در این مورد وزیر بهداشت نیز چندان رضایتی ندارد و چندی پیش عنوان کرد: «آنچه که اکنون به‌عنوان نظارت اتفاق می‌افتد، خیلی ضعیف است.»
در این باره رسول دیناروند، رئیس سازمان غذا و دارو نظارت بخشی از محصولات غذایی فرآوری شده در بازار را برعهده وزارت بهداشت و دانشگاه‌های علوم‌پزشکی می‌داند. او این نظارت‌ها را کافی نمی‌داند و به فرهیختگان می‌گوید: «باید نمونه‌برداری و آزمایش‌ها در هنگام عرضه مواد غذایی تشدید شود.» کاری که به‌زعم او در یک سال گذشته وزارت بهداشت در مورد آن موفق عمل کرده و نمونه آن نیز در اعلام عمومی گسترده تخلفات تولید مواد غذایی مشهود است. البته دیناروند امکانات نظارتی سازمان غذا و دارو را محدود می‌داند و می‌گوید: «برای این کار سرمایه‌گذاری و بازرسی بیشتر و امکانات آزمایشگاهی مجهزتر، همراه با نیروهای حرفه‌ای لازم است.»

کنترل کافی نمی‌شود
ضیاء‌الدین مظهری، عضو هیات‌علمی و مدیرگروه تغذیه دانشگاه علوم و تحقیقات، سلامت شهروندان را منوط به ایمنی غذایی می‌داند و به فرهیختگان می‌گوید: «بحث نظارت از لحظه کاشت تا داشت، برداشت، فرآوری، حمل و توزیع باید به صورت جدی اعمال شود. شاید نهادهایی فراتر از تولیدکننده یا حتی دولت باید در این زمینه وجود داشته باشند که بتوانند نظارت بی‌طرفانه به محصولات غذایی داشته باشند.» مظهری، وزارت بهداشت را مسئول تعیین استاندارد تولیدات صنایع غذایی می‌داند و به‌عنوان نمونه به استفاده از نیتریت و نیترات در تولید این محصول اشاره می‌کند و می‌گوید: «در این باره ما همواره شاهد تخلفاتی هستیم و به نظر می‌رسد در تولید برخی از مواد غذایی آن‌طور که باید و شاید کنترل صورت نمی‌گیرد.» او دلیل اصلی این موضوع را سطح پایین همکاری بین ارگان‌ها و وزارتخانه‌ها می‌داند. او تاکید می‌کند: «در کشورهای توسعه‌یافته دنیا کار دولت این است که از زوائدش کم کند و بازوی نظارتی‌اش را قدرت ببخشد، این اتفاقی است که در ایران کمتر شاهد آن هستیم.»

دموکراسی در حوزه سلامت
ممنوعیت استفاده از خمیر مرغ در صنایع سوسیس و کالباس‌سازی چندی پیش از سوی وزارت بهداشت مطرح شد. اما تولید‌کنندگان این محصول به آن چندان وقعی ننهادند و دامپزشکی مجوز تولید این محصول را به صورت جداگانه صادر کرد و ممنوعیت وزارت بهداشت در حد توصیه تنزل پیدا کرد.
حال به نظر می‌رسد شیوع این تخلفات و نبود قدرت اجرایی کافی برای جلوگیری از تخلف سبب شده تا وزارت بهداشت تصمیم بگیرد در آخرین تمهید، چراغ راهنمایی روی محصولات فرآوری شده درج کند و اینگونه میزان زیانباری آن کالا را مشخص کند که براساس آن مصرف‌کننده خود نسبت به استفاده کردن یا نکردن آن تصمیم بگیرد؛ دموکراسی‌ای که به نظر می‌رسد در حوزه سلامت، لزومی ندارد.

مسئول فنی در کارخانه‌ها
در حال حاضر فردی به‌عنوان مسئول فنی در شرکت‌ها و کارخانه‌های تولید مواد غذایی فعال است. این فرد مسئولیت نظارت بر سلامت تولیدات را به عهده دارد که به گفته مظهری گرچه وجود آن لازم است، اما کافی نیست. او می‌گوید: «مسئول فنی باید کسی باشد که مزدبگیر تولید‌کننده نباشد و از سوی وزارتخانه دولتی عزل و نصب شود و از آنجا حقوق بگیرد.» او پیشنهاد می‌کند که دولت با افزایش مالیات برای محصولات غذایی زیان‌آور منابع مالی لازم را برای تامین هزینه نماینده کنترل کیفی و فنی تامین کند.

محصولات کشاورزی و دامی مسموم
نظارت ضعیف در فرآیند تولید تنها معطوف به محصولات فرآوری شده نیست، بلکه محصولات کشاورزی و دامی و لبنی نیز از این قاعده مستثنی نیستند. در قانون اساسی موکدا ذکر شده است که استفاده از کودها و سموم شیمیایی نباید محیط‌زیست را آلوده کند. این در حالی است که همین کودهای شیمیایی در حال حاضر به وفور در صنعت کشاورزی مورد استفاده قرار می‌گیرد و با ورود به سفره‌های آب زیرزمینی، وارد آب آشامیدنی نیز می‌شود. علاوه‌بر این به گفته رسول خضری، دبیر کمیسیون بهداشت و درمان مجلس در حال حاضر از سه نوع کود در کشور استفاده می‌شود که در ترکیب با خاک، به «کادمیم» که ماده‌ای سمی و سرطان‌زاست، تبدیل می‌شود. او چندی پیش اعلام کرده بود که این کودها بدون هیچ ملاحظه‌ای در کشاورزی استفاده می‌شود و نهاد و وزارتخانه‌ای در مورد استفاده و میزان مصرف آن نظارتی نمی‌کند.

مواد غذایی خبرساز در چند ساله اخیر
موضوع / تاریخ انتشار خبر / نتیجه
سوسیس و کالباس غیراستاندارد / تیر 88 / اداره کل استاندارد استان تهران اقدام به نمونه‌برداری از 20 نمونه سوسیس و کالباس کرد که 18 مورد نامنطبق با استاندارد بوده‌اند.

برنج آرسنیک دار / شهریور 88 / مصرف 13 نوع برنج خارجی وارداتی به دلیل میزان بالای آرسنیک غیراستاندارد و غیرقابل مصرف اعلام شد.

سرب و نیترات در محصولات کشاورزی / تیر 90 / کارشناسان اعلام کردند آبیاری مزارع با آب‌های آلوده میزان سرب در محصولات کشاورزی را بالا می‌برد. در حال حاضر همچنان کشاورزی در مناطق جنوبی تهران با این آبها صورت می‌گیرد.

وایتکس در شیر / بهمن 90 / اداره کل استاندارد و تحقیقات صنعتی استان اصفهان اعلام کرد که این موضوع تنها یک مورد از میان ۲۰۰ واحد و به دلیل سهل‌انگاری در شست‌وشوی ظروف بوده‌است

روغن پالم در شیر / مرداد 93 / چندین شرکت به دلیل استفاده از روغن پالم در شیر متخلف شناخته شدند، اما نام آنها فاش نشد.

مرغ سربی / مهر 92 / مدیرعامل سازمان میادین میوه و تره‌بار تهران اعلام کرد مرغ های تهران دارای ۴۷ درصد سرب و ۱۷ درصد کادمیوم است، اما استاندار چند روز قبل این موضوع را رد کرد.

آبلیموهای تقلبی / شهریور 93 / دبیر سندیکای صنایع کنسرو از تقلبی بودن ۹۹ درصد از آبلیموهای موجود در بازار خبر داد، اما این آبلیموها هنوز در بازار هستند.

خمیر مرغ / آبان 93 / وزارت بهداشت استفاده از خمیر مرغ را در صنایع سوسیس و کالباس‌سازی ممنوع کرد، اما دامپزشکی مجوز آن را جداگانه صادر کرد.

آب تهران / آذر 93 / حافظی، عضو شورای شهر در حالی بر آلودگی آب تهران تاکید دارد که وزیر بهداشت و استانداری آن را رد می کنند.
فرهیختگان