روابط مستحکم اسراییل و روسیه و آینده‌ی آن

شفقنا- "ایگور دلانو" در یادداشتی در نشریه "لوموند دیپلماتیک" به روند رو به رشد روابط استراتژیک اسراییل و روسیه و آینده ی این روابط پرداخته است.

به گزارش سرویس ترجمه شفقنا در این یادداشت آمده است:

نماینده ی اسراییل از حضور در جلسه روز 27 مارس مجمع عمومی سازمان ملل امتناع کرد، و بدین ترتیب از رای به محکومیت الحاق کریمه به روسیه اجتناب کرد، که تا حد زیادی باعث رنجش ایالات متحده شد. این اتفاق نمایانگر پیچیدگی روابط روسیه-اسراییل است، چرا که علیرغم اختلافات این دو بر سر سوریه و برنامه ی هسته ای ایران، روسیه و اسراییل دیالوگی سازنده با یکدیگر دارند.

اسراییل، که خود را در خاورمیانه محصور می بیند، کاهش نفوذ ایالات متحده را در این منطقه تجربه کرده است، که این کاهش نفوذ به نفع روسیه است. نزاع سوریه بر بازگشت روسیه به منطقه مهر تایید نهاده است، و نقشی کلیدی به روسیه در پیکربندی دوباره ی منطقه پس از بهار عربی محول کرده است. عملگرایی روسیه در تضاد با افت و خیز دیپلماتیک غربی قرار گرفته است، و عزم و سرسختی روسیه در رقابت با ایالات متحده مد نظر ناظران در پایتخت های حاشیه خلیج [فارس] و تل آویو است، که از منظر آنان روسیه قدرتی در حال رشد است.

روابط خوب بین روسیه و اسراییل تا حدی مبتنی بر تجارت قابل توجه دو جانبه و "پل انسانی"ای است که شامل جمعیتی حدود یک میلیون اسراییلی با اصالت روسی یا شوروی سابق می شود، و بسیاری از آنها همچنان به طور منظم به روسیه رفت و آمد دارند. از اواخر دهه 1980، اسراییلی هایی که ملیت دوگانه دارند حدود 15 درصد جمعیت اسراییل را تشکیل می دهند. (پوتین اسراییل را یک "کشور روس زبان" خوانده است.) این گروه، اجتماعی خودمختار را تشکیل می دهند، که البته در زندگی فرهنگی، سیاسی و اقتصادی اسراییل آمیخته شده است.

اسراییل در طبقه ی سیاسی خود همواره روس زبان داشته است، که اغلب آنها از اتحاد سابق جماهیر شوروی بودند، از جمله "گلدا مایر" (نخست وزیر 1969-1974) که در سال 1898 در "کیف" متولد شده بود. "آویگدور لیبرمن" در سال 1958 در "کیشینف" ("چیشیناو" فعلی) در "مالدووا" متولد شده است.

طی دهه ی گذشته، اسراییل به مقصد توریستی محبوبی برای روس ها تبدیل شده است، که الغای روادید بین دو کشور در سال 2008 هم به نفعشان بوده است. از لحاظ آماری، توریست های روسی در اسراییل در رتبه دوم پس از آمریکایی ها قرار دارند؛ 380هزار روس در سال 2012 به اسراییل سفر کردند (13.2٪ از کل توریست ها، در مقایسه با 20.2٪ آمریکایی). گذشته از مشارکت های اقتصادی دو کشور، این پیوندها زمینه ساز تفاهم مشترک است و جای پایی فرهنگی برای روسیه در دروازه ی خاورمیانه فراهم می کند.

تجارت دو جانبه، که در سال 1991 تنها بالغ بر 12 میلیون دلار می شد، در سال 2013 به 3.5 میلیارد دلار رسید، که 20درصد نسبت به سال گذشته ی خود افزایش داشت. افت مبادلات در سال 2009 پس از بحران اقتصادی جبران شده است و صادرات روسیه به اسراییل در سال 2013 به سطح سابق خود در سال 2008 باز گشته است. واردات اسراییل از روسیه بار دیگر از مرز 2 میلیارد دلار عبور کرده است، و همزمان واردات روسیه از اسراییل به حدود 1.5 میلیارد دلار رسیده است. واردات اسراییل عمدتا الماس تراش نخورده و محصولات هیدروکربنی است (با ارزش 46.5 درصد واردات)؛ واردات روسیه گسترده تر است: محصولات کشاورزی (حدود 16٪)، محصولات الکتریک (نزدیک به 10٪) و تجهیزات پزشکی (8.5٪).

دو کشور به منظور گسترش مبادلات تجاری، در سال 2013 در حاشیه ی مذاکرات سازمان تجارت جهانی در "بالی" برای تاسیس یک منطقه تجارت آزاد توافق کردند. از ماه مارس سال جاری، یک گروه کاری مشغول بررسی گسترش این توافقنامه به اتحادیه ی گمرگی روسیه، بلاروس و قزاقستان است. این پیشرفت ها شاهدی است بر دیواری آتشین که روابط اقتصادی را از بحران در سوریه، اوکراین و ایران جدا می کند، بحران هایی که ظاهرا لطمه ای به یک مشارکت بالقوه و بلندمدت وارد نکرده است.

در حوزه ی نظامی-فنی، روسیه و اسراییل به طور موثری در پروژه های پهپادی همکاری کرده اند. روسیه در حال تحرک برای جبران عقب ماندگی خود در فناوری است، در حالی که اسراییل یک بازیگر سطح بالا است. در سال 2009 روسیه قراردادی با "صنایع هوافضای اسراییل" (IAI) برای خرید 12 پهپاد جاسوسی به مبلغ 53 میلیون دلار امضا کرد. در سال 2010 شرکت فناوری روسی "اوبورونپروم" برای خرید پهپادهای Searcher MK II و Bird-Eye 400 طی معامله ای 400 میلیون دلاری توافق کرد؛ ضمنا دو کشور در توسعه ی یک کارخانه ی مونتاژ در "یکاترینبرگ" همکاری کرده اند، که اولین پهپادهای خود را در سال 2012 به ارتش روسیه تحویل داد.

کشف منابع وسیع گاز در ساحل اسراییل (به میزان 1400 میلیارد متر مکعب) به مساعدت این روابط دو جانبه آمده است. تا سال 2010 تنها شرکت های آمریکایی اجازه ی بهره برداری از این منابع را داشتند. اما اسراییل به دنبال تنوع منابع بودجه ای خود و پرهیز از اتکای بیش از حد بر ایالات متحده بود، و "گازپروم" [روسیه] این فرصت را غنیمت شمرد. "گازپروم" در بازار گاز طبیعی مایع نیز جای پای خوبی به دست آورده است، که اولویتی استراتژیک برای بخش انرژی روسیه است. در سال 2013، یکی از شرکت های تابعه ی "گازپروم" قراردادی با "شرکت بازاریابی لونت ال ان جی" امضا کرد که به موجب آن حق انحصاری در میدان گازی "تمر" بیرون از "حیفا" را دریافت کرد.

روابط روسیه با رژیم پرزیدنت "اسد" در سوریه برای اسراییل مسئله ساز است، اما بحران سوریه ضمنا نشانگر استحکام روابط [دو کشور] و توانایی هر دو طرف برای غلبه بر اختلافات بوده است. زمانی که نزاع در مارس سال 2011 در گرفت، اسراییل یکی از کشورهایی بود که، مثل ایالات متحده، گمان می برد رژیم اسد طی چند هفته اگر نگوییم چند روز سقوط خواهد کرد. این اتفاق به معنی شکست "هلالی شیعی" بود که از ایران تا عراق و سوریه تا لبنان دامنه دارد؛ به معنی تضعیف "حزب الله" در لبنان و انزوای ایران از طریق کاهش دامنه ی استراتژیکش بود. روسیه جایگاه خود را به عنوان یک حامی اصلی رژیم سوریه تحکیم کرد.

اما از آن زمان، "عراقی شدن" سوریه و توانایی غیر منتظره ی "اسد" برای حفظ قدرت، مصالح اسراییل را تغییر داده است. اگرچه به نظر نامحتمل می رسد که "اسد" در این جنگ پیروز شود، برکناری او دیگر در دستور کار نیست. اسراییل این واقعیت را پذیرفته است. در همین اثنا، روسیه در حال نظارت بر نابودسازی سلاح های شیمیایی سوریه است، که بیم آن می رفت که به دست گروه های افراطی بیفتد. جنگ ارتش سوریه با حمایت تجهیزاتی روسیه و نیز حزب الله در مقابل جهادگرایان سنی مذهب در خدمت منافع امنیتی اسراییل است، چرا که از ایجاد منطقه ی پر هرج و مرج جدیدی در کرانه ی شمالی و افزایش بی ثباتی در "سینا" در غرب، جلوگیری می کند.

آنچه باقی می ماند، مسئله ی حساس تجهیز نظامی است. اسراییل می داند که روسیه توانایی قابل توجهی برای ایجاد دردسر دارد: روسیه می تواند هم به سوریه و هم به ایران تجهیزات نظامی بسیار پیشرفته بفروشد، که ممکن است در نهایت به دست حزب الله برسد. اما روسیه فروش تسلیحات به سوریه را، بیش از آنکه یک جریان قابل اعتنا برای درآمد بداند، به عنوان ابزاری برای اعمال نفوذ بر ایالات متحده می و اسراییل در نظر می گیرد، و بدین ترتیب، در سال 2009، پس از فشار از جانب اسراییل و ایالات متحده، روسیه فروش هشت هواپیمای رهگیر MiG 31E به سوریه را متوقف کرد، که می توانست درامد 500 میلیون دلاری برای روسیه داشته باشد. سپس، در سال 2012، روسیه برای قراردادی 550 میلیون دلاری برای فروش 36 فروند جت آموزشی Yak-130، با رژیم سوریه مذاکره کرد. در سال 2012 اعلام شد که این معامله تعلیق شده است، اما ظاهرا ماه مه سال جاری در دستور کار قرار گرفته است.

روسیه سیاست فروش تسلیحات خود به سوریه و ایران را هرگاه به دنبال فضایی برای مانور در مورد مسائل کلیدی باشد، تغییر می دهد. بعید است معامله ی Yak-130 همزمان با بحران اوکراین و انتخابات ریاست جمهوری این کشور در 25 مه دوباره مد نظر قرار بگیرد.

اگرچه روسیه در گسترش مشارکت خود با ایران بدون لطمه به روابطش با اسراییل موفق بوده است، برنامه ی هسته ای ایران همچنان یک مسئله است. نه روسیه و نه اسراییل مایل نیستند ایران سلاح هسته ای داشته باشد، اما روسیه همکاری خود با ایران در بخش انرژی هسته ای غیر نظامی را ادامه داده است و از این رابطه به عنوان اهرمی برای چانه زنی با غرب استفاده می کند. در سال 2010، "دیمیتری مدودوف" رییس جمهور وقت روسیه، فروش سیستم های دفاع ضدهوایی S-300 به ایران به مبلغ 1 میلیارد دلار را لغو کرد. ضمنا روسیه به چهار قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل برای الزام ایران به تطبیق با خواسته های "سازمان بین المللی انرژی اتمی" رای مثبت داده است.

اما بحران سوریه، ایران و روسیه را به یکدیگر نزدیکتر کرده است. در سپتامبر 2013، هنگامی که مداخله ی آمریکا حتمی به نظر می رسید، پرزیدنت "پوتین" با همتای ایرانی خود "حسن روحانی" در حاشیه ی نشست "سازمانی همکاری های شانگهای" دیدار کرد. آن دو توافق کردند در صورت حمله ی آمریکا و فرانسه، تسلیحات بیشتری که شامل سیستم های S-300 می شود به ایران تحویل داده شود، و ضمنا کار بر روی یک رآکتور دیگر در نیروگاه بوشهر آغاز شود.

اسراییل نمی تواند نسبت به این پیشرفت ها بی تفاوت باشد، و بنابراین گفتگوی خود با روسیه را ادامه می دهد. روز 1 ماه ژوئن، دو دولت اعلام کردند در حال تاسیس یک سیستم ارتباطی رمزگذاری شده ی دائم هستند، که برای رهبران روسیه و اسراییل امکان "بحث درباره ی موضوعات مختلف مربوط به منافع دو ملت بدون مداخله ی مستقیم از سوی آمریکا" را فراهم می کند. پیش از آن، اسراییل تنها با آمریکا دارای چنین کانالی برای ارتباط بود.

اسراییل از نقش حیاتی روسیه در مورد ایران آگاه است، و می داند که روسیه از این موقعیت هنگامی استفاده می کند که با جمهوری های سابق شوروی مشکل دارد. اسراییل از نفوذ خودش در اتحاد سابق شوروی نیز مطلع است، که بیانگر علت سکوت اسراییل در مورد اوکراین است. از زمانی که بحران اوکراین شروع شد، اسراییل یک ناظر ساکت و خنثی باقی مانده است. اسراییل در ماه مارس از حضور در رای گیری سازمان ملل خودداری کرد چرا که رای به محکومیت الحاق کریمه ممکن بود اسراییل را به تزویر در مورد سیاست خودش در فلسطین متهم کند. ممکن بود روسیه دست به تلافی هایی بزند، که چه بسا در مورد فروش سلاح به سوریه یا مسائل هسته ای ایران به ضرر اسراییل باشد.

بحران اوکراین اجتماع روس زبان اسراییل را عمیقا دچار اختلاف کرده است. اکثر اعضای این گروه اصالت اوکراینی یا بلاروسی دارند، اما اقلیت هایی از روسیه و قفقاز نیز در آن هستند. اگرچه برخی از آنها حمایت خود را برای جنبش طرفدار اروپا [در اوکراین] ابراز کرده اند، برخی دیگر نگران حضور فعالان راستگرای یهودستیز در سطوح بالای سیاست "کیف" هستند؛ این افراد متعاقبا حامی روسیه هستند. هولوکاست همچنان برای بسیاری از اسراییلی ها تعیین کننده ی چگونگی نگاهشان به رخدادها است، و از این رو آنها نسبت به اوکراینی ها بی اعتماد هستند. سال گذشته، "پوتین" و "بنیامین نتانیاهو" نخست وزیر اسراییل از بنای یادبودی در "نتانیا" در اسراییل رونمایی کردند که هدف از آن گرامیداشت سربازان ارتش سرخ است که در جنگ با آلمان نازی کشته شدند، و یادآوری کننده مخالفت مشترک دو کشور نسبت به انکار هولوکاست است.

برخی از روس زبانان اسراییل - آنهایی که هنوز اقوامی در اوکراین دارند - نگران امنیت 200هزار یهودی اوکراین هستند که بیشترشان در "کیف" زندگی می کنند. الحاق "کریمه" به روسیه، که موطن 10هزار یهودی است، بر اختلافات داخلی اسراییل افزوده است، و همزمان سوالاتی درباره اشغال سرزمین فلسطین برانگیخته است. بنابراین "نتانیاهو" با انتقاد صریح از "پوتین" هیچ چیز عایدش نخواهد شد، و با این کار باعث دوری بخشی از رای دهندگان روسی-اسراییلی می شود که از سال 1991 نقشی تعیین کننده در حیات سیاسی [اسراییل] ایفا کرده اند. اظهارات سطحی "لیبرمن" درباره ضرورت عادی سازی روابط با "کیف" را تا حدی می توان بر اساس تمایل اسراییل توضیح داد که نه می خواهد روابط با روسیه را به خطر اندازد و نه پای تنش های روسی-اوکراینی را به اسراییل باز کند. عملیات "صخره محافظ" که روز 8 ژوئیه علیه غزه آغاز شد، شواهدی فراتر از پویایی مثبت روابط روسیه و اسراییل به دست می دهد. اگرچه پرزیدنت "پوتین" خواستار توقف مخاصمات به منظور اجتناب از وخیم تر شدن شرایط انسانی شد، ضمنا اعلام کرد که روسیه "یک دوست راستین برای اسراییل" است و از جنگ اسراییل برای حمایت از شهروندانش حمایت می کند.

آنچه اسراییل از روسیه می طلبد، مشارکتی است که در خدمت هدف استراتژیک اسراییل برای متنوع سازی منابع مالی اش باشد. اسراییل به دنبال راهی برای خنثی سازی جنبه های انعطاف ناپذیر سیاست آمریکا در منطقه و پایان انزوای نسبی خودش از لحاظ دیپلماتیک است. اختلاف [بین اسراییل و آمریکا] از مسائلی همچون اصرار آمریکا بر از سر گیری فرایند صلح، توافق 2013 بر سر برنامه هسته ای ایران و حمایت آمریکا از اسلامگرایان در مصر و سوریه ناشی می شود. رقابت بین روسیه و ایالات متحده چه بسا اسباب پیشرفت های خوشایندی برای اسراییل شود، همانطور که با توافق سال 2013 بین "سرگئی لاوروف" وزیر امور خارجه روسیه و "جان کری" وزیر امور خارجه ی آمریکا بر سر زرادخانه ی شیمیایی سوریه مشاهده شد. اسراییل خواستار همکاری و توافق مشابهی بر سر برنامه اتمی ایران است.

با این حال، نابودسازی تسلیحات شیمیایی سوریه ممکن است منتج به مذاکرات تازه ای درباره یک منطقه ی خالی از سلاح های کشتار جمعی در خاورمیانه شود. این موضوعی است که روسیه و اسراییل بر سر آن دچار اختلاف نظر می شوند. در سپتامبر 2013، در کنفرانس سالانه ی "سازمان بین المللی انرژی اتمی"، نماینده ی روسیه به نفع قطع نامه ای رای داد که از سوی دولت های عرب مطرح شد و خواستار پذیرش "ان پی تی" از سوی اسراییل و پذیرش نظارت سازمان ملل بر تاسیسات هسته ای اش بود. پوتین هشدار داد: "اسراییل دیر یا زود مجبور به تسلیم تسلیحات هسته ای اش خواهد شد، همانطور که سوریه از تسلیحات شیمیایی اش صرف نظر کرد." با این وجود، شیوه ی عملگرایانه ای که هم اسراییلی ها و هم روس ها در پیش گرفته اند متضمن آن است که احتمال گسترش اتحاد بین دو کشور در آینده وجود دارد.

منبع: Igor Delanoë/Le Monde diplomatique

ترجمه: شفقنا