.svg)
تیشه بی‌خیالی بر ریشه مدارس تاریخی
پارسینه: شاید امیرکبیر روزی فکرش را هم نمی‌کرد نخستین مدرسه نوین ایرانی‌اش چندین دهه بعد آنچنان مورد بی‌مهری مسوولان وقت قرار گیرد که نه‌تنها اثری از بنای زیبا و تاریخی آن باقی نماند بلکه نام آن نیز در ذهن مردم این سرزمین پاک شود.
مدرسه‌ای که آجربه‌آجر آن و وجب‌به‌وجبش حکایت بزرگمردانی است که بعدها مشهورترین چهره‌های علمی، هنری، ادبی، فنی، پزشکی و... شدند و برگ زرینی از تاریخ این کشور را ورق زدند. محمدتقی بهجت، ملقب به شهریار شاعر پرآوازه ایرانی، پروفسور حسابی، منوچهر احترامی، نادر ابراهیمی، مصطفی چمران، علی‌اکبر نفیسی تنها برخی از دانش‌آموزان دارالفنون هستند که امروز جز تله‌ای از خاک و کلاس‌های نم‌کشیده از آن باقی نمانده و چند قدمی تا تخریب کامل فاصله ندارد.
البته این تنها دارالفنون نیست که با سرنوشت غمگین فراموشی و اهمال مسوولان وقت آموزش‌وپرورش و سازمان میراث‌فرهنگی روبه‌رو است. ده‌ها مدرسه تاریخی دیگر در ایران نیز با همین مشکل روبه‌رو هستند و با نابودی دست‌وپنجه نرم می‌کنند.
دبیرستان البرز و مروی در تهران، ایرانشهر در یزد و سعادت در بوشهر از دیگر مدارسی هستند که با وجود آنکه در فهرست مدارس ویژه و ماندگار وزارت آموزش‌وپرورش قرار گرفته‌اند اما همچنان خطر نابودی و تخریب کامل آنها را تهدید می‌کند.
اما آموزش‌وپرورش و سازمان میراث فرهنگی در سال‌های اخیر نگاهشان به این مدارس چه بوده و چه گام مثبتی برای آنها برداشته‌اند؟
مهدی نویدادهم، دبیر شورایعالی وزارت آموزش‌وپرورش که خود طراح مدارس ماندگار نیز هست، در این‌باره به «شرق» گفت: آموزش‌وپرورش نگاه ویژه‌ای به مدارس تاریخی کشور داشته است تا آنجا که طرحی را در شورایعالی به تصویب رساندیم.
او افزود: طبق مصوبه شورایعالی آموزش‌وپرورش، مدارس ماندگار مدارسی هستند که از نظر تاریخی بیش از 50سال سابقه و از نظر خدمات علمی، آموزشی و فرهنگی دارای برجستگی‌ها و ویژگی‌های خاص بوده و در زمانه خود یک شاخصه مهم در سطح کشور، منطقه یا استان خود به‌شمار می‌آمدند.
نویدادهم تصریح کرد: به همین دلیل شورایعالی به منظور حفظ و صیانت از این میراث فرهنگی بزرگ، مدارس مورد نظر را در هر استان شناسایی کرده و مسوولان اصلی استان، همچون استاندار، امام جمعه، شهردار و تعدادی از صاحبنظران علمی و متخصص را عضو هیات امنای مدرسه کرده و به آنها اختیارات ویژه‌ای همچون جذب معلم و استادان مناسب، نحوه انتخاب دانش‌آموز، ایجاد محتوای آموزشی موردنظر و... را در جهت ارتقای کیفی مدرسه داده است.
دبیر شورایعالی وزارت آموزش‌وپرورش ادامه داد: همچنین براساس این مصوبه، سازمان نوسازی مدارس موظف است با همکاری سازمان میراث فرهنگی کشور نسبت به مرمت و مقاوم‌سازی این مدارس اقدام کند.
به گفته نوید تاکنون فرم‌های ارزیابی و شناسایی مدارس ماندگار به آموزش‌وپرورش سراسر کشور ارسال شده و نسبت به ثبت برخی از آنها نیز اقداماتی صورت گرفته و هم اکنون بسیاری از آنها دارای شناسنامه هویت آموزشی هستند، مدرسه دارالفنون و البرز در تهران، ایرانشهر در یزد، سعادت در بوشهر و شهید بهشتی در گیلان تنها برخی از مدارس ماندگار کشور هستند که قدمت آنها بین 70 تا صدسال است.
اما آیا این گام اولیه و البته مثبت برای مدارس تاریخی کشور کافی است؟ سازمان نوسازی مدارس و میراث فرهنگی چه میزان به تعهدات خود در مرمت و مقاوم‌سازی این مدارس کوشیده و به آن عمل کرده‌اند؟
مرتضی رییسی، رییس سازمان نوسازی مدارس کشور در گفت‌وگو با «شرق» در پاسخ به این پرسش که چرا مرمت و مقاوم‌سازی مدرسه دارالفنون به طول انجامیده است، گفت: اختلاف‌نظرهایی بین تیم ما و میراث‌فرهنگی بر سر مقاوم‌سازی این مدرسه وجود دارد که مانع پیشرفت کار می‌شود. البته چندی پیش دکتر محمدعلی نجفی، رییس سازمان میراث فرهنگی بازدیدی از مجموعه داشتند و وعده‌های خوبی دادند که امیدواریم هماهنگی‌ها و ادامه کار را سرعت ببخشد چراکه مشکل مالی و اعتباری در این زمینه نداریم.
تاخیر در مرمت و مقاوم‌سازی دارالفنون قدری طولانی شده که به بنای اصلی هم آسیب‌های جدی وارد کرده است. به‌طور نمونه، مسوولان پروژه تمام درها و پنجره‌های مدرسه را از جا درآوردند که آنها را مرمت کنند ولی حالا تمام دیوارهای کلاس‌ها و راهروها در معرض موریانه، باد، باران، برف و نور شدید خورشید قرار گرفته و رو به تخریب کامل هستند.
البته رییسی گفت که پروژه مقاوم‌سازی و مرمت مدرسه ماندگار نمازی در شیراز تمام شده و هم‌اکنون برخی از مدارس ماندگار دیگر نیز در حال مرمت هستند.
وی درباره وضعیت مدرسه ماندگار البرز که هم‌اکنون در معرض تخریب است و نیاز به مرمت فوری دارد، افزود: فعلا در حال مطالعات اولیه مقاوم‌سازی این مدرسه هستیم.
این موارد تنها برخی از مسایل پیش پای مدارس ماندگار ایرانی است. برخی دیگر با وجود ثبت ملی در میراث فرهنگی و ماندگاری در آموزش‌وپرورش با مشکل حقوقی روبه‌رو هستند.
نمونه آن دبیرستان ماندگار مروی که با وجود بیش از 80 سال قدمت و بنای تاریخی خاص و بی‌بدیل و همچنین تربیت صدها دانش‌آموز نخبه و برتر همچون پروفسور کاظم معتمدنژاد، دکتر الهی‌قمشه‌ای، پروفسور حمید مولانا، مهندس میرحسین موسوی و شهیدایی همچون حسن باقری، مهدی عراقی، فکوری، فیاض‌بخش و... در سال 1389 پس از سال‌ها مقاومت در برابر برج‌سازان و تاجران بازاری، بالاخره به آنها تحویل داده شد تا پاساژ خوش آب‌ورنگ امروزی جای آن را بگیرد.
نویدادهم با بیان اینکه تعداد مدارس معارض حقوقی بسیار کم است، گفت: نظر آموزش‌وپرورش این بود که دبیرستان مروی مدرسه بماند اما دعوای حقوقی وجود داشت که مانع از آن شد.
به هرحال، مدارس ماندگار جزو تاریخ کشور هستند که می‌توانند معرف فرهنگ دیرزمان آموزشی کشور باشند. اماکنی که هم معماری اصیل ایرانی را در صورت خود دارند و هم تمدن و علم بی‌نظیر را در سیرت خود. اما این روزها هردو آنها زیر گردوغبار بی‌توجهی‌ها و بی‌سیاستی‌ها خاک می‌خورد.
شرق/فهمیه سادات طباطبایی
برای این کارها بودجه نداریم.