گوناگون

آيا مرجعيت سلب کردني است؟

پارسینه: تحليلي بر سلب مرجعيت آيت الله صانعي توسط جامعه مدرسين حوزه علميه قم

اعتماد: گروه سياسي؛ جامعه مدرسين حوزه علميه قم تنها چند روز پس از درخواست حاميان دولت، تقاضاي آنها را اجابت و در قالب «يک پرسش و پاسخ فقهي» آيت الله «يوسف صانعي» را فاقد شرايط مرجعيت اعلام کرد.

اين تشکل که 50 روحاني عضو آن هستند، در پاسخ به پرسش جمعي که «استادان و فضلاي حوزه هاي علميه» معرفي شده اند، تصريح کرد؛ «با توجه به پرسش هاي مکرر مومنان، جامعه مدرسين حوزه علميه قم بر اساس تحقيقات به عمل آمده در يک سال گذشته و پس از جلسات متعدد به اين نتيجه رسيده است که ايشان فاقد ملاک هاي لازم براي تصدي مرجعيت هستند.»تصميم جامعه مدرسين حوزه علميه قم در سلب ويژگي هاي مرجعيت از يک مرجع تقليد طي 30 سال گذشته - پس از پيروزي انقلاب - براي دومين مرتبه است که به وقوع مي پيوندد. تاکنون تنها آيت الله «سيدمحمدکاظم شريعتمداري» در سال 61 با چنين آرايي روبه رو بوده است. اما فراتر از اعلام چنين مواضعي، موضوع آن است که آيا يک تشکل، نهاد يا حتي اشخاص مي توانند مرجعيت را از مرجع تقليد سلب کنند يا خير؟مرجع تقليد بنا بر تعريف جلد اول کتاب توضيح المسائل مراجع، به مجتهد جامع الشرايطي گفته مي شود که مرد، بالغ، عاقل، شيعه دوازده امامي، حلال زاده، زنده و عادل باشد و بنا بر احتياط واجب حريص به دنيا نباشد و از ديگران اعلم باشد.

همچنين انتخاب مرجع تقليد نيز با سه شرط همراه است؛ نخست اينکه «خود انسان يقين يا اطمينان پيدا کند، مانند اينکه انسان خود از اهل خبره باشد و بتواند مجتهد اعلم را بشناسد.»دوم آنکه اجتهاد و اعلم بودن شخص به حدي شايع باشد که از شيوع و شهرت براي انسان اطمينان حاصل شود. نکته سوم که مهم تر از دو مورد ديگر است تشخيص مجتهد اعلم توسط «دو نفر عالم عادل» است تا «اعلم بودن کسي را تصديق نمايند، به شرط آنکه دو نفر عالم عادل ديگر با گفته آنان مخالفت ننمايند.»از اين توضيحات چنين

بر مي آيد که تشخيص مرجعيت يک روحاني مجتهد امري فردي، مردمي و خودجوش است. به آن معنا که چند نفر عادل مي توانند فردي روحاني را براي مرجعيت پيشنهاد دهند. از اين رو گنجاندن تعيين خصوصيات مرجع تقليد و معرفي يا حتي سلب آن در چارچوب يک نهاد مشخص امري بديع است که علما معتقدند چندان در چارچوب فقه شيعه نمي گنجد. رسيدن به درجه مرجعيت براي يک طلبه حوزوي روندي طولاني و همراه با تحقيق، نگارش و ممارست فراوان است. تا آنجا که نظرات فقهي آن روحاني در حوزه هاي علميه و ساير مجامع مورد توجه قرار مي گيرد، کتاب و رساله مي نويسد و براي مرجعيت آماده مي شود. بر اين اساس تاکنون يک نهاد مشخص به شکل ايجابي مراجع تقليد را معرفي يا شرايط مرجعيت را سلب نکرده است و اقدام جامعه مدرسين حوزه علميه قم از اين منظر موضوعي جديد و نگران کننده است. علماي شيعه معتقدند در صورتي که يک مرجع خصوصيات مرجعيت را از دست بدهد، اين مردم و مقلدان وي هستند که آن را تشخيص مي دهند و به تدريج از حلقه مقلدان او خارج مي شوند.

به ويژه آنکه وي از سوابق مشخص و درجه فقهي ممتازي برخوردار است.اين روحاني 72 ساله مقيم قم از کودکي وارد حوزه علميه شد و پس از گذراندن دروس مقدماتي و کسب فيض از علماي حوزه علميه اصفهان، روانه قم شد. او در سن 18سالگي رتبه اول را در امتحانات سطوح عالي حوزه کسب کرد که بسيار مورد توجه آيت الله بروجردي قرار گرفت. آن گونه که پايگاه اطلاع رساني آيت الله صانعي نوشته است، وي از همين سال در کلاس هاي درس خارج، اصول فقه و مباني متقن امام خميني (ره) شرکت مي کرد و از محضر استادان بزرگي چون آيت الله بروجردي، آيت الله محقق داماد و آيت الله اراکي بهره مي برد.

نتيجه اين تلاش ها دستيابي به مرحله اجتهاد در سن 22 سالگي و آغاز رسمي تدريس خارج فقه در سال 54 بود.اين روحاني نام آشنا نزديک به 25 سال است که کتاب تحريرالوسيله امام خميني(ره) را در درس خارج فقه خود تدريس مي کند و همزمان کتاب هاي متعددي را نيز به رشته تحرير درآورده است که برخي از آنها چنين هستند؛ «رساله توضيح المسائل، مناسک حج، مجمع المسائل، منتخب الاحکام، استفتائات پزشکي، مصباح المقلدين، احکام بانوان، کتاب الطلاق، رساله لاضرر، رساله يي در تقيه و رساله يي در قاعده فراغ و تجاوز.» آيت الله صانعي علاوه بر کسب سوابق برجسته علمي، در مبارزات انقلابي نيز فعال و از مروجان انقلاب بود و پس از انقلاب به عضويت فقهاي شوراي نگهبان قانون اساسي درآمد. مدتي نيز دادستاني کل کشور را بر عهده داشت. امام خميني در جلد 17 صحيفه نور درباره آيت الله صانعي نوشته اند؛ «من آقاي صانعي را مثل يک فرزند بزرگ کرده ام. آقاي صانعي وقتي که سال هاي طولاني در مباحثاتي که ما داشتيم تشريف مي آوردند. ايشان بالخصوص مي آمدند با من صحبت مي کردند و من حظ مي بردم از معلومات ايشان. و ايشان يک نفر آدم برجسته يي در بين روحانيون و مرد عالمي است.»

نام آيت الله صانعي در جلد سوم کتاب اسناد انقلاب اسلامي پاي حدود 30 اعلاميه سياسي و انقلابي در سال هاي دهه 40 و 50 به ثبت رسيده است. اما آيت الله صانعي در حوزه «افتا» نيز معروف به مرجعي سخت گير است، چنان که به نقل از شيخ انصاري همواره تاکيد مي کند؛ «از احتياط هاي خود بکاه زيرا دين اسلام، شريعت آسان است.»با اين حال وي در عين سخت گيري در حوزه افتا، در اصول فقه از نظراتي مترقي برخوردار است و فتاوي وي راجع به عدم تبعيض در بسياري از امور از جمله حقوق زنان بي نظير بوده است. با اين همه نظرات فقهي و سياسي آيت الله صانعي همواره منتقدان جدي داشته است و اين موضوع پس از برگزاري انتخابات رياست جمهوري دهم و موضع گيري هاي صريح وي شدت گرفت. تا آنجا که معترضان به عقايد فقهي و سياسي وي خواستار سلب مرجعيت او شدند و دفاترش در شهرهاي مختلف مورد حمله مخالفان قرار گرفت. آخرين درخواست در روزهاي گذشته از سوي برخي از مجامع و گروه هاي فعال در قم ارائه شد. آنها از جامعه مدرسين حوزه علميه قم درخواست کردند شرايط مرجعيت آيت الله صانعي را سلب کنند و اين تشکل نيز 16 سال پس از اينکه يک بيانيه درباره معرفي مراجع جايزالتقليد صادر کرد، اطلاعيه يي عکس آن براي اعلام فقدان شرايط مرجعيت يک مرجع تقليد ارائه کرد.
هم اکنون بايد ديد که اقدام جامعه مدرسين به دبيرکلي محمد يزدي چه واکنشي در ميان فقها، علما و نيز مقلدان و محافل مذهبي خواهد داشت.

ارسال نظر

اخبار مرتبط سایر رسانه ها
    اخبار از پلیکان

    نمای روز

    اخبار از پلیکان

    داغ

    حواشی پلاس

    صفحه خبر - وب گردی

    آخرین اخبار