رد صلاحیت هاشمی و مشایی؛ پیام نظام به جامعه چه بود؟

پارسینه - یحیی مرندی: یک بار دیگر، با آغاز موسم انتخابات ریاست جمهوری، نقش اساسی و غیر قابل انکار نهادی به نام «شورای نگهبان» در سازوکار سیاسی جمهوری اسلامی ایران عیان و برجسته شد. رفتار متفاوت و قاطع شورای نگهبان در این دوره، شاید تنها با رد صلاحیت گسترده ای که در آستانه ی انتخابات هفتمین دوره ی مجلس شورای اسلامی صورت گرفت قابل مقایسه باشد.

از آغاز انقلاب اسلامی ایران، برخی چهره ها و جریانات عمدتا غرب گرا و ضد انقلاب نسبت به تاثیرگذاری شورای نگهبان اعتراض داشته اند. این اعتراضات خصوصا در مقاطعی اوج می گیرد که نامزدهای منسوب به این گروه ها در انتخابات توسط شورای نگهبان رد صلاحیت می شوند.

واقعیتی که این افراد بدان توجهی ندارند این است که انقلاب های سیاسی در تاریخ، در آغاز فعالیت خود و پس از تشکیل حکومت، با تشکیل شوراهای مشابه برای جلوگیری از انحراف از آرمان های اولیه اقدام می کنند.

برای مثال می توان از انقلاب مردم آمریکا علیه استعمار انگلیس در سال 1776 نام برد. از آنجایی که ارزشها و قدرتهای سیاسی-اجتماعی آن جامعه مبتنی بر مالکیت و زمین داری بود، نخبگانی که رهبری این انقلاب را بر عهده داشتند به فکر ایجاد سازوکاری برای حفظ این نظام ارزشی بودند. نگاه این نخبگان در جلساتی که برای تدوین قانون اساسی آمریکا تشکیل شد منعکس شده است که در نهایت منجر به ایجاد شرایط خاص برای رای دهی و شورای انتخابی (الکتورال) شد.

«جیمز مادیسون» که یکی از حاضران در این جلسات بوده است گفته است:

«در این زمانه، اگر درهای انتخابات در انگلستان به روی همه ی مردم باز باشد، مایملک زمین داران در خطر خواهد بود. خیلی زود قوانین محدودیت مالکیت زمین به کار خواهد افتاد. اگر این نظر درست است، حکومت ما باید منافع پایدار کشور را در مقابل بدعت حفظ کند. زمین داران باید در حکومت دارای سهم باشند، تا حامی این منافع گرانبها باشند، و یکدیگر را کنترل و مقابله کنند. جایگاه آنها باید چنان مستحکم باشد که قادر به حفاظت از اقلیت ثروتمند در مقابل اکثریت باشند. بنابراین، مجلس سنا باید شامل این بدنه باشد؛ و این اهداف را پاسخگو باشد، آنها بایستی پایداری و ثبات داشته باشند.»

(منبع: Notes of the Secret Debates of the Federal Convention of 1787 by Robert Yates)

«الکساندر هامیلتون» نیز که یکی دیگر از این نخبگان بوده است در اظهارنظر دیگری میگوید:

«تمام جوامع خود را به دو بخش اقلیت و اکثریت تقسیم میکنند. گروه اول غنی و نجیب زاده هستند، و گروه دیگر توده های مردم هستند. گفته اند که صدای مردم صدای خداست؛ و اگرچه به طور کلی این قاعده را نقل می کنند و باور دارند، در واقع صحت ندارد. مردم گردنکش و سرگردان هستند؛ به ندرت چیزی را درست قضاوت یا تعیین میکنند. بنابراین به طبقه ی اول سهمی متمایز و دائم بدهید. آنها با بی ثباتی گروه دوم مقابله میکنند، و از آنجا که آنها از تغییر نفعی نمی برند، بنابراین حکومت خوبی را برقرار میدارند. آیا از یک شورای دموکراتیک، که به طور سالانه در میان توده های مردم می چرخد، می توان انتظار داشت که نفع جمعی را با ثبات پی بگیرد؟ هیچ چیز مگر یک بدنه ی پایدار نمی تواند با نابخردی دموکراسی مقابله کند. سرکشی و مزاج مهارناپذیر آنها به کنترل نیاز دارد.»

(منبع: Notes of the Secret Debates of the Federal Convention of 1787 by Robert Yates)

در نظام جمهوری اسلامی ایران نیز با توجه به اینکه اساس آن با هدف ایجاد و حفظ ارزش های اسلامی بنا شده است، شورای نگهبان نماینده ی رسمی حکومت برای نگهبانی از این هدف و به نوعی اعلانگر قرائت حاکمیت از اسلام است. این مسئله غیر از تایید صلاحیت کاندیداها، خصوصا در نظارت این شورا بر مصوبات مجلس شورای اسلامی نمایانگر است.

حضرت امام خمینی (ره) به عنوان موسس انقلاب و پایه گذار شورای نگهبان، در پیامی به اعضای این شورا گفته اند:

« به هیچ وجه گوش به حرف عده‌ای که می خواهند یک دسته کوچک مردم ما خوششان بیاید و به اصطلاح مترقی هستند، ندهید، قاطعانه با اینگونه افکار مبارزه کنید. خدا را در نظر بگیرید. اصولا آنچه که باید در نظر گرفته شود خداست ، نه مردم، اگر صد میلیون آدم ، اگر تمام مردم دنیا یک طرف بودند و شما دیدید که همه آنها حرفی می زنند که بر خلاف حکم قرآن است بایستید و حرف خدا را بزنید، ولو اینکه تمام بر شما بشورند .» (صحیفه امام ج 13 ص 53)

در مورد انتخابات ریاست جمهوری سال 1392 و عملکرد شورای نگهبان، دو نکته ی بسیار مهم قابل ذکر است.

نکته ی اول: سالها در برخی محافل و جریان های عمدتا غرب گرا و ضد انقلاب، تفکری ترویج داده می شد که شورای نگهبان و فرایند تایید صلاحیت، اصالتی ندارد و کاندیدای نزدیک به روحانیون از پیش از انتخابات مشخص است. اما عملکرد شورای نگهبان در این موعد این نگاه را باطل کرد. در میان روحانیون موجود، قطعا نمی توان تفکر رهبر فرزانه ی انقلاب را به کسی جز آیت الله مصباح یزدی نزدیکتر دانست. ایشان خود در سخنان و مقاطع متعدد، بر نگاه و مکتب فکری آیت الله مصباح صحه گذاشته اند و پشتیبانی وسیع ایشان از تاسیس و ادامه ی راه موسسه ی آیت الله مصباح نیز گواهی بر این مدعاست. تلاشهای بی سابقه ی آیت الله مصباح نیز در حمایت از جایگاه رهبر انقلاب نیازی به یادآوری ندارد. اما شاهد بودیم که کاندیدایی که آیت الله مصباح به اصلحیت او «در روی زمین و زیر آسمان» شهادت داد، ظاهرا نتوانست نظر مساعد شورای نگهبان را جلب کند و وی مجبور به کناره گیری شد.

نکته ی دوم: با اعلام خبر رد صلاحیت اکبر هاشمی رفسنجانی و اسفندیار رحیم مشایی، موج واکنش های مختلف از گوشه و کنار ساختمان سیاست ایران برخاست. بخشهای اصولگرای جامعه، قاعدتا از این تصمیم خوشحال شدند و خوشحالی خود را با صدای بلند اعلام کردند. اصلاح طلبان ناراحتی خود را از این تصمیم اعلام کردند. برخی چهره های ذی نفوذ سیاسی با نامه نگاری به رهبر فرزانه ی انقلاب، سعی کردند ایشان را برای گرفتن حکم حکومتی تایید صلاحیت تحت فشار بگذارند، اما ایشان قاطعانه اعلام کردند که در کار شورای نگهبان دخالتی نمیکنند.

این رد صلاحیت دوگانه را میتوان نشانه ی بلوغ و صداقت نظام با مردم دانست. اقدام شورای نگهبان، درسی بود که حاکمیت از تجربه ی سالهای 76 و 88 گرفته است و بر بلوغ سیاسی خود افزوده است. با این حرکت، نظام این پیام را به مردم منتقل کرد که آرامش انتخابات و فضای سیاسی کشور و تامین اهداف و آرمانهای نظام مقدس جمهوری اسلامی نسبت به تعداد آرای مردمی تقدم دارد؛ به عبارت دیگر، برای نظام کیفیت مهمتر از کمیت است. شورای نگهبان با اقدام قاطع خود و با عبرت گیری از سال 76 و 88، شرط احتیاط را رعایت کرد و از حضور افرادی که ریاست جمهوری آنها و یا عدم پیروزی آنها در انتخابات ممکن است برای نظام ایجاد تنش کند، جلوگیری کرد. با توجه به اینکه پس از اعلام رد صلاحیت این اشخاص، اتفاق خاصی در کشور نیفتاده است و فضای آرام در کشور جریان دارد، چه بسا دست اندرکاران نظام به این نتیجه رسیده باشند که بهتر بود در سال 88 نیز برخی کاندیداها را رد صلاحیت می کردند.