روایت تصویری اشغال ایران در شهریور ۱۳۲۰

در سحرگاه بیست و دوم ژوئن سال ۱۹۴۱ (یکم تیرماه ۱۳۲۰) نیروی زمینی ارتش آلمان، آتش سهمگین خود را در طول جبهه‌ای که از دریای بالتیک تا دریای سیاه وسعت داشت، بر روی دشت‌های روسیه باز کرد. حمله آلمان به شوروی، ایران را به صورت حلقه ارتباطی بین انگلستان و روسیه درآورد. دولت ایران که در موقعیت حساسی قرار گرفته بود، سعی کرد تا سیاست بی‌طرفی را که همزمان با آغاز جنگ دوم جهانی اتخاذ کرده بود، همچنان حفظ کند.

یادداشت مشترک انگلستان و شوروی به ایران در خصوص اخراج اتباع آلمان از کشور که حالت اولتیماتوم نیمه رسمی داشت، با این هدف به دولت ایران تسلیم شده بود که با رد آن و یا عدم ارسال جواب از سوی ایران و در عدم نتیجه اخراج آلمانی‌ها از کشور، عذر موجهی برای متفقین فراهم آورد تا بتوانند ایران را اشغال نموده و طرح‌های خود را به مرحله اجرا درآورند.

سرانجام در سپیده دم روز سوم شهریور ۱۳۲۰ در حالی که نمایندگان سیاسی دولت‌های شوروی و انگلستان در تهران، به منزل علی منصور نخست‌وزیر وقت ایران رفته و هر یک یادداشتی تسلیم وی نمودند و توسل دول متبوع خود را به نیروی نظامی بر علیه ایران اعلام کردند، تجاوز ارتش‌های بیگانه به مرز‌های ایران آغاز شد. نیروی هوایی شوروی در آذربایجان به بمباران شهر‌های بی دفاع در شمال و مرکز کشور پرداخته و یگان‌های زمینی و موتوریزه آن کشور از طریق جلفا به سمت تبریز سرازیر شده بود. در خوزستان قوای انگلیس به بنادر شاهپور و خرمشهر حلمه بردند و کشتی‌های جنگی ایران را غافلگیر نمودند. این غافلگیری به حدی بود که نیروی دریایی ایران بکلی از بین رفت و فرمانده آن نیز کشته شد. نیروی هوایی انگلیس، اهواز را بمباران کرده و ستون دیگری از نیرو‌های انگلیسی از قصر شیرین به سوی کرمانشاه به حرکت درآمدند.

با تجاوز قوای انگلیس و روس از جنوب و شمال به کشور، رضاشاه، ارتش را به مقابله فراخواند، ولی به جز مقاومت پراکنده چند روزه، ارتشی که هزینه سنگین آن را مردم متحمل شده بودند، طی سه روز درهم شکست و کشور به اشغال ارتش شوروی و انگلیس درآمد و امرای ارشد آن با همان چادر‌هایی که ممنوع شده بود، گریختند و پس از سه روز، دولت ایران تصمیم خود مبنی بر ترک مقاومت را به اطلاع سفرای کشور‌های اشغالگر رساند و در مقابل از آن‌ها خواست تا ادامه عملیات جنگی و پیشروی خود را متوقف سازند.

روز هشتم شهریور سال ۱۳۲۰ دولت فروغی در تهران حکومت نظامی اعلام کرد و در روز ۲۵ شهریور، هنگامی‌که قوای روس و انگلیس وارد پایتخت شدند و تهران را اشغال کردند، رضاشاه بی درنگ استعفا داد و عازم بندرعباس شد.

اشغال ایران که با تهاجم نیرو‌های انگلیس و شوروی از جنوب و شمال خیلی سریع و آسان تحقق یافته بود تا پایان جنگ در سال ۱۳۲۴ ادامه یافت. این تجاوز عوارض و آثار متعددی برجای گذاشت که بررسی و ارزیابی آن‌ها می‌تواند بسیاری از حقایق تلخ تاریخ معاصر ایران را در آن سال‌ها روشن سازد.